Bàn về chữ "hơn" trong nguyên tắc công ích

con sóng nhỏ · 7/9/24

Có một thời, khi mới tiếp cận với nguyên tắc công ích trong Học thuyết Xã hội Công giáo, tôi đã từng nghĩ rằng đây là một nguyên tắc không tưởng. Công ích là “toàn bộ những điều kiện của đời sống xã hội cho phép những tập thể, và các phần tử riêng rẽ của tập thể, có thể đạt tới sự hoàn hảo của mình một cách đầy đủ và dễ dàng hơn” (GS 26).

Ý tưởng về việc tạo điều kiện cho toàn bộ mọi người phát triển đầy đủ và dễ dàng dường như vượt quá khả năng thực tế. Làm thế nào có thể có một chính phủ, một hệ thống xã hội, hay một cơ cấu chính trị nào có thể thực sự làm được điều đó? Và quan trọng hơn, "đầy đủ" ở đây là gì? Theo tiêu chuẩn nào để xác định mức độ "đầy đủ" này?

phailamgi_chữ hơn trong nguyên tắc công ích_cv2.jpg

Ảnh: baoquangbinh.vn

Những câu hỏi đó đã làm tôi cảm thấy bối rối và có phần hoài nghi về tính khả thi của nguyên tắc này. Tuy nhiên, sau nhiều lần đọc lại và suy ngẫm, tôi nhận ra rằng mình đã bỏ qua một chi tiết nhỏ nhưng lại rất quan trọng trong nguyên tắc công ích – đó là chữ "hơn".

Nguyên tắc công ích không đặt ra yêu cầu phải ngay lập tức tạo điều kiện cho mọi người, từ những người có hoàn cảnh rất thấp, có thể đạt đến một mức sống cao lý tưởng. Điều này có nghĩa là công ích không phải là một đích đến tức thời mà xã hội phải đạt được ngay lập tức, mà là một hành trình dài hướng tới sự phát triển toàn diện của con người. Trong hành trình đó, từ "hơn" mang một ý nghĩa quan trọng, nhắc nhở chúng ta về tính tiến bộ, không phải là sự hoàn thiện tuyệt đối ngay lập tức.

Chữ "hơn" trong nguyên tắc công ích chỉ ra rằng sự phát triển cần đến những bước đi nhỏ, khả thi và bền vững. Điều quan trọng không phải là đạt được sự hoàn hảo trong mọi điều kiện sống cho mọi người, mà là làm tốt hơn, cải thiện từng bước để mọi người, cá nhân hay tập thể có thể phát triển một cách dễ dàng hơn. Điều kiện sống và cơ hội phát triển của con người sẽ không ngừng được cải thiện, từng chút một, trong một tiến trình liên tục. Đó là việc xã hội phải nỗ lực để mọi người có thể phát triển nhiều hơn hôm qua, dù chưa đạt đến sự đầy đủ lý tưởng.

Chữ "hơn" cũng mang ý nghĩa của sự ưu tiên: ưu tiên cho những ai đang chịu thiệt thòi, ưu tiên cho những nhu cầu bức thiết nhất của cộng đồng. Trong thực tế, các chính phủ và hệ thống chính trị không thể ngay lập tức giải quyết mọi vấn đề và tạo điều kiện cho tất cả mọi người phát triển cùng một lúc. Nhưng họ có thể hướng tới mục tiêu cải thiện đời sống cho nhóm người yếu thế nhất, nghèo đói nhất, để điều kiện của họ được "hơn" so với trước kia.

phailamgi_chữ hơn trong nguyên tắc công ích_cv1.jpg

Ảnh: vneconomy.vn

Chữ "hơn" trong nguyên tắc công ích không chỉ nhấn mạnh việc cải thiện điều kiện sống và phát triển xã hội, mà còn nhắc nhở rằng nếu nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân làm giảm đi cơ hội phát triển của cộng đồng hoặc cá nhân, khiến họ "kém" đi, thì đó là đi ngược lại nguyên tắc công ích. Việc gia tăng bất bình đẳng, bóc lột, xâm phạm nhân quyền, hay không bảo vệ các nhóm yếu thế đều làm suy yếu lợi ích chung, cản trở sự phát triển toàn diện và bền vững của xã hội.

Vì vậy, "hơn" là một lời nhắc nhở rằng sự phát triển và công ích không phải là một đích đến tuyệt đối, mà là một hành trình. Nó mời gọi chúng ta, từng cá nhân và tập thể, nỗ lực không ngừng trong việc làm cho xã hội ngày càng công bằng hơn, nhân văn hơn và bền vững hơn. Đó cũng là lời kêu gọi của Học thuyết Xã hội Công giáo – một lời mời gọi không chỉ dành riêng cho các chính phủ, mà cho cả mỗi chúng ta trong vai trò là thành viên của xã hội.

Phải phục vụ công ích một cách đầy đủ, chứ không theo những chủ trương giản lược mà một số dân tộc đưa ra nhằm lợi ích riêng của mình; trái lại, phải xây dựng công ích dựa trên một logic sẽ đưa người ta tới chỗ chịu trách nhiệm nhiều hơn. Công ích là điều đáp ứng bản năng cao cả nhất trong số các bản năng của con người, nhưng đó cũng là một giá trị rất khó thực hiện vì đòi phải có năng lực và cố gắng liên tục trong việc mưu cầu ích lợi cho người khác, như thể đó là ích lợi của bản thân mình (TLHTXHCG 167)

Tóm lại, nguyên tắc công ích không phải là điều không tưởng khi chúng ta hiểu và áp dụng nó theo cách hợp lý. Chữ "hơn" chính là cầu nối giữa lý tưởng và thực tế, là sự tiến bộ từng bước trong việc tạo ra những điều kiện xã hội tốt hơn cho tất cả mọi người.

Phải Làm Gì?

Docat 87: “Công ích” nghĩa là gì?
Công đồng Vaticanô II giải thích công ích là “toàn bộ những điều kiện của đời sống xã hội cho phép những tập thể, và các phần tử riêng rẽ của tập thể, có thể đạt tới sự hoàn hảo của mình một cách đầy đủ và dễ dàng hơn” (GS 26). Mục tiêu của cá nhân là thực hiện điều tốt. Mục tiêu của xã hội là công ích. “Thật ra, công ích có thể hiểu như là chiều kích xã hội và cộng đồng của điều tốt theo luân lý” (Tóm lược Học thuyết Xã hội, 164). Công ích chỉ điều tốt cho tất cả mọi người và cả điều tốt cho toàn thể một con người. Công ích, trước hết, đòi hỏi những tiêu chuẩn về một trật tự pháp lý theo quy định của một nhà nước pháp quyền. Kế đến, cần phải quan tâm duy trì các phương tiện tự nhiên để sinh tồn. Trong khuôn khổ này, các quyền của mỗi người về thực phẩm, chỗ ở, y tế, việc làm và tiếp cận giáo dục phải được bảo đảm. Cũng cần phải có quyền tự do tư tưởng, tự do hội họp và tự do tôn giáo. Tại đây, những đòi hỏi về công ích trùng hợp với nhân quyền phổ quát.