Tài sản của Giáo hội Công giáo ở Việt Nam: Câu chuyện chưa có hồi kết

[nannerl]

Những tài sản này không chỉ đơn thuần là bất động sản; chúng là những địa điểm thiêng liêng gắn liền với hành trình hình thành của biết bao thế hệ.​

---

Từ trung tâm Quận 1 của Sài Gòn đến khu Phố Cổ Hà Nội, hay những thành phố đang phát triển nhanh chóng ở miền Trung, không khó để nhận ra các công trình kiến trúc mang đậm dấu ấn Công giáo.

Đó có thể là những tu viện cũ đã biến thành trường đại học, trường dòng giờ đây trở thành bệnh viện, hoặc các khu đất bỏ trống với tấm biển “đang chờ quy hoạch.”

Trong phần lớn các trường hợp, Giáo hội Công giáo đều đã nộp đơn yêu cầu hoàn trả tài sản. Thế nhưng, thời gian trôi qua, câu chuyện vẫn chưa được khép lại.
​

Những đứt gãy lịch sử​

Kể từ năm 1975 tại miền Nam (và năm 1954 tại miền Bắc), một lượng lớn tài sản tôn giáo — bao gồm nhà thờ, trường học, bệnh viện, và tu viện — đã bị “tiếp quản” theo chính sách quản lý đất đai thống nhất. Những cơ sở không còn được sử dụng vào mục đích tôn giáo bị coi là tài sản công và được chuyển giao cho các cơ quan nhà nước hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng.

Dòng Chúa Cứu Thế, Mến Thánh Giá Thủ Thiêm, Tu viện Thánh Phaolô Hà Nội, và Đan viện Thiên An Huế chỉ là vài trong hàng trăm trường hợp tương tự.

“Chúng tôi không có ý định tranh giành quyền sở hữu với nhà nước. Điều chúng tôi mong muốn là được tiếp tục sử dụng các tài sản này để phục vụ cộng đồng, như xưa nay vẫn làm,” một tu sĩ từng chia sẻ trong cuộc phỏng vấn với cơ quan truyền thông Công giáo.

Đức nguyên Tổng Giám mục Hà Nội, Đức cha Phê rô Nguyễn Văn Đệ, nguyên Giám mục Thái Bình, thăm các giáo dân Thái Hà canh giữ đất​

Những vụ việc nổi bật gần đây​

Đầu tháng này, các nữ tu dòng Thánh Phaolô thành Chartres tại Hà Nội đã gửi đơn kiến nghị khẩn cấp về việc một phần đất trong khuôn viên tu viện trên đường Quang Trung — nơi họ sinh sống và thực hiện các hoạt động bác ái — bị trưng dụng cho một dự án xây dựng.

Dù tu viện có lịch sử hơn 100 năm hoạt động nhân đạo, các nữ tu vẫn phải đối diện với những hành động chiếm dụng trắng trợn, sách nhiễu, thậm chí phá hoại nhà nguyện và cơ sở của họ.

Tại TP.HCM, các nữ tu dòng Nữ tử Bác ái Thánh Vinh Sơn đã kiên cường phản đối — giữa trời nắng gắt và mưa lớn — việc chính quyền quyết định xây dựng trên khu đất thuộc sở hữu hội dòng. Những tòa nhà tại đây trước kia được nhà nước “mượn” cho mục đích giáo dục. Nhưng khi mục đích sử dụng đó chấm dứt và các nữ tu yêu cầu hoàn trả, giới chức cho thấy không có ý định trả lại.

Một trong những sự kiện tạo dấu mốc trong nhận thức công chúng là vụ việc tại giáo xứ Thái Hà (Hà Nội) năm 2008. Giáo dân đã tổ chức các buổi cầu nguyện tập thể, yêu cầu trả lại tu viện Dòng Chúa Cứu Thế vốn đã bị trưng dụng làm bệnh viện.

Vụ việc không chỉ gây chấn động trong nước mà còn thu hút sự chú ý của quốc tế. Giới chức trách đã triển khai nhiều biện pháp để dập tắt làn sóng phản kháng — như cắt nước, cắt điện và phát tán thông tin sai lệch về giáo dân và linh mục trên các phương tiện truyền thông nhà nước.

Dù tài sản không được trả lại, Thái Hà đã trở thành biểu tượng mạnh mẽ của sự hiệp nhất và phản kháng ôn hòa trong cộng đồng Công giáo Việt Nam.

Quý sơ Dòng Thánh Phaolô Hà Nội đề nghị dừng thi công trên đất của Dòng​

Nỗ lực không ngừng của Giáo hội​

Từ những năm 1990, nhiều hội dòng và giáo phận đã gửi đơn kiến nghị đến cả chính quyền địa phương lẫn trung ương, xin được trả lại hoặc cho phép sử dụng lại các cơ sở cũ để phục vụ giáo dục, y tế và bác ái. Trong một số ít trường hợp, chính quyền địa phương đã cho Giáo hội thuê lại để mở trường học hay nhà dưỡng lão.

Tuy nhiên, tiến trình diễn ra vô cùng chậm chạp. Dù mối quan hệ giữa Việt Nam và Tòa Thánh đã cải thiện đáng kể trong những năm gần đây, vấn đề đất đai vẫn được coi là “nhạy cảm.” Chính quyền thường viện dẫn lý do “chưa có quy định rõ ràng” hoặc “đang xem xét.”
​

Sự dè dặt từ phía chính quyền​

Một cựu quan chức ở TP.HCM (ẩn danh) cho biết: “Nhiều cán bộ địa phương thật ra muốn giải quyết để giữ ổn định, nhưng không dám hành động nếu không có chỉ đạo cụ thể từ cấp trên. Trả lại thì sợ bị truy trách nhiệm, không trả thì bị tố cáo là chiếm dụng trái phép.”

Nhà nước cũng lo ngại rằng nếu tạo tiền lệ, sẽ dẫn đến làn sóng khiếu nại từ các tổ chức tôn giáo khác, gây quá tải cho hệ thống pháp lý. Điều này càng phức tạp hơn khi nhiều khu đất nằm ở vị trí đắc địa và có giá trị đầu tư cao.

Học viện Dòng Chúa Cứu Thế Đà Lạt - Nay là viện sinh học Tây Nguyên​

Di sản, sứ mạng và công ích​

Với Giáo hội, đây không chỉ là tài sản vật chất. Đây là những địa điểm đã gắn bó với hành trình giáo dục, chăm sóc người nghèo, người bệnh và đào tạo ơn gọi trong suốt nhiều thế hệ. Nhiều tu viện có tuổi đời hàng trăm năm, gắn liền với lịch sử giáo dục và y tế từ thời Pháp thuộc.

“Chúng tôi không muốn lấy lại để sở hữu,” một nữ tu miền Trung từng nói. “Chúng tôi muốn phục vụ. Nhiều khu vực vẫn còn nghèo khó. Một ngôi trường hay phòng khám của các nữ tu có thể tạo nên thay đổi lớn.”
​

Tín hiệu tích cực​

Tháng 7 năm 2023, việc bổ nhiệm đại diện thường trú của Tòa Thánh tại Việt Nam là một dấu mốc quan trọng. Từ đó đến nay, nhiều phái đoàn ngoại giao Vatican đã thăm các giáo phận trên cả nước — bao gồm cả những nơi đang có tranh chấp tài sản. Trong vài trường hợp, chính quyền đã cho phép trùng tu hoặc xây dựng lại các cơ sở tôn giáo trên nền đất cũ.

Một minh chứng hiếm hoi cho thiện chí là vào năm 2008, chính quyền TP. Nam Định đã trả lại khuôn viên nhà thờ Khoái Đồng sau 45 năm chiếm dụng. Giới chức cho biết giá trị kiến trúc và lịch sử của nhà thờ là lý do chính để bảo tồn di sản đô thị.

Tuy vậy, những thành công như thế vẫn mang tính cá biệt, chưa trở thành chính sách quốc gia. Việc “giải quyết tranh chấp tài sản tôn giáo lịch sử” vẫn đang được bàn thảo nội bộ, chưa có lộ trình rõ ràng.

Nhà thờ Khoái Đồng, Nam Định, được trả lại năm 2008. Ảnh: Gp Bùi Chu​

Chặng đường còn dài​

Câu chuyện về tài sản của Giáo hội Công giáo tại Việt Nam không đơn thuần là một cuộc tranh chấp pháp lý. Đó là ký ức lịch sử, là biểu tượng của đức tin, căn tính và cam kết phục vụ xã hội. Để đi đến một giải pháp công bằng, cần một cuộc đối thoại minh bạch giữa Giáo hội và nhà nước, được dẫn dắt bởi thiện chí, sự tôn trọng lịch sử và tầm nhìn chung cho ích chung của toàn xã hội.​

• Bài viết gốc được đăng tải trên trang truyền thông của Liên Hội đồng Giám mục Á Châu: Ucannews.com​