Đặc tính của một tòa án nhân vị

[nannerl]

Tòa án là một bộ phận quan trọng trong hệ thống tư pháp của một quốc gia. Tuy nhiên, từ những vụ oan sai đầy rẫy bất công gần đây, câu hỏi đặt ra, thế nào mới là một tòa án nhân vị?​

Theo Wikipedia Tiếng việt, tòa án là cơ quan nhà nước có chức năng xét xử các vụ án, giải quyết các tranh chấp và xung đột xã hội theo quy định của pháp luật, và được thành lập theo quy định của hiến pháp hoặc luật riêng, có thẩm quyền tối cao trong lĩnh vực bảo hiến, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người và bảo vệ quyền công dân.​

Theo đó, có thể hiểu rằng, tòa án là nơi bảo vệ con người trước những bất công xã hội, hay trước những hành vị tội ác và tất cả đều được đối xử bình đẳng trước tòa án. Tuy nhiên, tại Việt Nam vẫn còn những vụ án oan gây bức xúc dư luận cũng như đặt dấu chấm hỏi lớn tới quá trình xét xử và kết luận của toàn án có hợp lý hay không.

Điển hình như vụ án oan của Nguyễn Thanh Chấn (SN 1961, tại Bắc Giang). Ông Chấn bị Tòa án Nhân dân tỉnh Bắc Giang kết án chung thân vì hành vi “giết người có tính chất côn đồ”. Ông bị bắt giữ và tạm giam vào cuối tháng 8 năm 2003, sau nhiều lần gửi đơn kêu oan tới các cơ quan công quyền, đồng thời chỉ đích danh hung thủ thực sự là một người khác tên Chung. Sau 10 năm ròng rã ngồi tù và kêu oan, phải đến tháng 7 năm 2013, hung thủ thực sự mới ra đầu thú và vụ án của ông Chấn được điều tra lại. Sau khi Chung thừa nhận về hành vi giết người của mình để cướp 2 chiếc nhẫn vàng và 59 nghìn đồng của nạn nhân, ông Chấn mới chính thức được giải oan và trả tự do.

Nguyễn Thanh Chấn - người chịu án tù oan sai 10 năm (Ảnh: Vietgiaitri.com)​

Qua trường hợp vụ án của ông Nguyễn Thanh Chấn, thấy được sự yếu kém trong quá trình tố tụng của các cơ quan công quyền, đồng thời là sự vội vàng kết luận nhanh chóng của tòa án, khiến một người phải chịu án oan tới hơn 10 năm trời. Lúc này, yêu cầu về một toàn án hợp lý là rất cần thiết, ngoài những yêu cầu căn bản về một quy trình xét xử đúng theo trình tự pháp luật, dưới đây là một số yêu cầu căn bản của một toàn án hợp lý.

Thứ nhất là tính độc lập, quyền tư pháp, tức tòa án cần có sự độc lập trong quan hệ với quyền lập pháp và hành pháp. Nhờ đó, tòa có quyền quyết định vụ việc một cách vô tư, không thiên vị, dựa trên bản chất của sự việc và pháp luật mà không chịu sự tác động, ảnh hưởng, hạn chế hay sự can thiếp sai trái cách trực tiếp hoặc gián tiếp từ bất cứ chủ thể nào hay với bất cứ lý do nào. Điều này đảm bảo cho việc bản án không có sự nhúng tay của bất cứ ý đồ xấu hay mục đích cá nhân nào, vì mỗi người đều được hưởng sự bình đẳng trước tòa án và pháp luật.

Thứ hai là tôn trọng phẩm giá con người, có nghĩa là, mọi quyết định xét xử phải lấy phẩm giá con người làm trọng tâm. Nguyên tắc này phù hợp với tinh thần của hiến pháp và các văn kiện quốc tế về nhân quyền, nhằm đảm bảo lợi ích hợp pháp của cả người buộc tội, người bị buộc tội và những người có liên quan trong quá trình xét xử. Phẩm giá con người đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ quyền con người, đảm bảo tính công lý, thực thi sự thật, đồng nghĩa với việc không được hạ nhục, tra tấn, bạo hành,…của những người bị buộc tội. Đồng thời, mọi quyết định của toàn án phải dựa trên những bằng chứng khách quan, được thu thập, xử lý và sử dụng theo đúng quy định của pháp luật, không được dựa trên những đồn đoán, định kiến hay bị mua chuộc bởi những lợi ích tiền bạc.​