Đức cha Louis Marie Pineau Trị: Nhà thừa sai Pháp luôn đứng về phía người Việt chống chủ nghĩa thực dân

[giolanh]

Lâu nay, mỗi khi nhắc tới các thừa sai Pháp, vì mục tiêu chính trị, các nhà sử học Việt thường gộp chung tất cả và dán nhãn “thực dân” cho bất cứ thừa sai nào đến Việt Nam.​

Trong thực tế, không loại trừ một số thừa sai làm việc cho mẫu quốc (Pháp), cũng có nhiều thừa sai đứng về dân tộc bản địa, quê hương thứ 2 của họ, phản đối chế độ thực dân. Đức cha Louis Marie Pineau Trị - Giám mục Giáo phận Vinh (1886-1910), là một trong số đó.​

---

Đức Giám mục Louis Marie Pineau (Trị). Ảnh: Hội thừa sai Paris​

Vài nét tiểu sử​

Đức cha Louis Marie Pineau, tên Việt là Trị, sinh ngày 16/8/1842, thụ phong linh mục ngày 26/5/1866 và lên đường sang Việt Nam chỉ 2 tháng sau đó, ngày 15/7/1866.

Sau khi tới Việt Nam, ngài tích cực học tiếng và mục vụ tại các giáo xứ Trang Nứa (Vinh) và Đông Tràng (Hà Tĩnh).

Ngày 21/5/1886, thừa sai Pineau được Tòa thánh bổ nhiệm làm Giám mục hiệu tòa Calama, Đại diện tông tòa Địa phận Nam Đàng Ngoài – giáo phận Vinh ngày nay.

Tòa Giám mục Xã Đoài đầu thế kỷ 20​

Chống chủ nghĩa thực dân​

Tuy là người Pháp, Đức cha Trị cũng rất xót xa khi thấy cảnh lầm than khốn khổ của người dân bản xứ.

Ngay từ thập niên 1880, khi còn là linh mục, Đức cha Trị đã viết những lá thư chua chát cho nhà cầm quyền Pháp nghịch đạo và theo Tam Điểm.

Năm 1889, ngài viết nhiều báo cáo gửi tới Quốc hội Pháp và các cơ quan báo chí, nhưng tất cả đều bị Khâm sứ Trung kỳ Hector chặn lại, gây nên sự căng thẳng giữa ngài và chính quyền thuộc địa.

Đỉnh điểm gây nên sự đổ vỡ không thể hàn gắn được với chính quyền thuộc địa là việc ngài công khai ủng hộ các phong trào yêu nước lúc bấy giờ.

Những năm 1903 – 1904, ngài đã bổ nhiệm các linh mục yêu nước, thuộc phong trào Duy Tân của Phan Bội Châu, vào các chức vụ quan yếu của địa phận, như: bổ nhiệm linh mục Đậu Quang Lĩnh làm thư ký riêng, linh mục Nguyễn Thần Đồng làm chánh xứ nhà thờ chính tòa Xã Đoài và linh mục Nguyễn Văn Tường giữ chức quản lý nhà chung Xã Đoài. (x. Bùi Đức Sinh, Giáo hội Công giáo ở Việt Nam, q. 3., Caritas, Canada 1998, tr. 66)

Việc bổ nhiệm này không chỉ gây khó chịu cho chính quyền thực dân mà còn gây bất bình ngay trong hàng ngũ các thừa sai Pháp.

Năm 1905, nhiều thừa sai, đứng đầu là cha chính địa phận Abgrall Đoài, đã gửi thỉnh nguyện lên Hội thừa sai Paris thuyên chuyển Đức cha đi nơi khác, vì lẽ, “ngài đã dùng quyền mình mà bao che cho một số linh mục không quan tâm tới chức vụ thiêng liêng, lại còn tự hào là yêu nước.” (Ibid., tr. 67)

Những cáo buộc này, thực tế, không có điểm nào liên quan đến đức tin và luân lý mà chỉ là cung cách điều hành giáo phận. Đức cha Trị, trong một bản phúc trình gửi Hội thừa sai Paris, phản bác từng điểm của bản cáo trạng. Nhờ đó, ngài đã không bị truy cứu trách nhiệm.

Tháng 5/ 1909, phòng ở của Đức cha bị lục soát, một tập hồ sơ gồm 22 tài liệu bị tịch thu. Đức cha bị tố cáo đã kín đáo khuyến khích 3 linh mục “yêu nước’ dính vào việc gây quỹ cho Việt Nam Công hiến hội. (Ibid., tr. 68)

Với đầy đủ bằng chứng về việc các linh mục thân cận ngài tham gia phong trào chống Pháp, các thừa sai một lần nữa đã tố cáo ngài với chính quyền thuộc địa; đồng thời, đề nghị các Bề trên Hội thừa sai Paris chuyển ngài đi.

Sau khi 3 linh mục yêu nước Nguyễn Văn Tường, Nguyễn Thần Đồng, Đậu Quang Lĩnh bị bắt và bị đày ra Côn Đảo, Đức cha Trị cũng bị triệu hồi về Pháp ngày 2/6/1910 và phải ký vào đơn từ chức đã được viết sẵn.

Nhà nguyện mộ thánh tại nghĩa trang Tourlandry, nởi Đức cha L. Pineau an nghỉ: Ảnh: ouest-france.fr​

Qua đời​

Sau 11 năm nghỉ ngơi tại nhà Saint Martin de Beaupréau, một tu viện ở giáo phận tại quê nhà, Đức cha Trị qua đời ngày 15/1/1921, thọ 78 tuổi.

Suốt 23 năm cai quản Địa phận Vinh, từ đống đổ nát, ngài không chỉ tích cực xây dựng các cơ sở vật chất, đã thiết lập khoảng 23 giáo xứ với hàng trăm giáo điểm và 30 nhà thờ mới; mà còn, vực dậy tinh thần truyền giáo cách mạnh mẽ trong giáo phận. Điều quan trọng, với ngài, Việt Nam chính là quê hương thứ hai mà ngài không bao giờ quên.​