Vai trò của Dòng Tên đối với văn hóa - xã hội Việt Nam

[An-tôn Hùng Mạnh]

(Ghi nhanh nhân sự kiện Đức Giáo Hoàng Phanxicô – một tu sĩ Dòng Tên – qua đời)​

Trong những ngày này, tin Đức Giáo Hoàng Phanxicô, vị giáo hoàng đầu tiên xuất thân từ Dòng Tên, qua đời tại Rôma đã gây chấn động cộng đồng thế giới. Khi sự kiện này xảy ra, rất nhiều người Việt, dù là người trong đạo hay ngoài đời, đều dành sự chú ý đặc biệt đến Giáo hội Công giáo. Cái tên “Dòng Tên” được truyền thông nhắc đi nhắc lại nhiều lần, nên chắc có nhiều người tự hỏi: Dòng Tên là gì? Và họ có liên quan gì đến đất nước chúng ta? Dưới đây là vài ghi nhận ngắn – như một cái nhìn tổng quát và mang tính gợi mở – xin được chia sẻ cùng bạn bè.​

---

Trung tâm linh đạo I-nhã Dòng Tên tại Việt Nam​

Dòng Tên là gì và tại sao gọi là Dòng Tên?​

Dòng Tên, tên chính thức là Dòng Chúa Giêsu (Societas Iesu trong tiếng Latin), là một dòng tu Công giáo được sáng lập bởi thánh Inhã Loyola vào năm 1540. Với đặc trưng về kỷ luật, học thuật và tinh thần truyền giáo, các tu sĩ Dòng Tên luôn được đào tạo kỹ lưỡng, có học vấn cao và sẵn sàng đến bất kỳ đâu để phục vụ sứ mệnh truyền giáo. Ở Việt Nam, Dòng Tên đã có mặt từ thế kỷ XVII, để lại dấu ấn sâu đậm trong nền văn hóa.
​

Góp phần tạo ra chữ Quốc ngữ​

Có thể nói, đây là một trong những đóng góp quan trọng nhất và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Dòng Tên tại Việt Nam. Các thừa sai Dòng Tên, như Alexandre de Rhodes, Francisco de Pina, Gaspar do Amaral và António Barbosa, đã đặt nền móng cho hệ thống chữ viết Latin hóa tiếng Việt, tức là chữ Quốc ngữ ngày nay. Đặc biệt, linh mục Alexandre de Rhodes (Cha Đắc Lộ) đã xuất bản Từ điển Việt–Bồ–La vào năm 1651, đánh dấu bước tiến lớn trong việc phiên âm tiếng Việt một cách có hệ thống.

Sự ra đời của chữ Quốc ngữ không chỉ giải phóng người Việt khỏi sự phụ thuộc vào chữ Hán và chữ Nôm mà còn tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển văn học, báo chí, và giáo dục, đồng thời làm phong phú thêm khả năng biểu đạt và giao tiếp của ngôn ngữ Việt.

Cha Đắc Lộ và cuốn Phép giảng 8 ngày. Ảnh: RFI​

Giáo dục và tri thức​

Ngoài việc truyền giáo, các thừa sai Dòng Tên cũng rất chú trọng đến giáo dục và tri thức. Họ mở trường dạy học, phổ biến kiến thức phương Tây như thiên văn, y học, toán học. Hội An và Thăng Long là hai địa phương từng chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của nền giáo dục nhờ sự đóng góp của Dòng Tên.
- Giao lưu văn hóa Đông – Tây
Dòng Tên không chỉ đơn thuần là những tu sĩ đi truyền bá đạo mà họ còn là những cầu nối giữa văn hóa phương Tây và văn hóa Việt Nam. Họ học tiếng Việt, sống như người bản xứ và tôn trọng phong tục địa phương, qua đó góp phần hòa nhập và làm phong phú thêm nền văn hóa Việt.
​

Lưu giữ và truyền bá ngôn ngữ, phong tục Việt​

Nhiều linh mục Dòng Tên đã để lại những tài liệu quý giá, như sách, thư tín, nhật ký viết bằng tiếng Việt hoặc viết về người Việt. Những tài liệu này giờ đây trở thành những kho tư liệu quan trọng trong nghiên cứu lịch sử, ngôn ngữ học và dân tộc học.

​

Ảnh hưởng lâu dài trong thần học và linh đạo​

Dòng Tên không chỉ truyền bá những giáo lý Kitô giáo mà còn đưa phương pháp Linh thao (Spiritual Exercises) vào Việt Nam. Phương pháp này giúp người tín hữu phát triển đời sống cầu nguyện và suy niệm nội tâm. Các trung tâm mục vụ và đại học Công giáo ngày nay, như Học viện Thánh Giuse thuộc Dòng Tên, tiếp tục nuôi dưỡng và phát triển những truyền thống này.

Dòng Tên không chỉ là một dòng tu, mà là một phần quan trọng trong lịch sử và văn hóa Việt Nam. Họ là những người đi tiên phong trong việc kết nối giữa hai nền văn hóa Đông – Tây, giữa đạo và đời, giữa truyền thống và khai sáng. Trong lúc tưởng niệm Đức Giáo Hoàng Phanxicô, chúng ta cũng không quên nhìn lại những dấu ấn sâu đậm mà Dòng Tên đã để lại trên mảnh đất hình chữ S này.

(An-tôn Hùng Mạnh, 26/4/2025)​