Các Lạc Thuyết thế kỷ đầu tiên (P1)

[annnh12]

1. Simon Magus và các tà thuyết cơ bản​

Simon Magus, một trong những người đầu tiên truyền bá lạc giáo, cho rằng:
- Thế giới được tạo bởi các thiên thần.
- Linh hồn con người sau khi rời khỏi thể xác sẽ chuyển sang cơ thể khác (thuyết luân hồi).

Simon đã truyền bá nhiều tà thuyết mà Noel Alexander đã liệt kê và bác bỏ. Những lạc thuyết chính của Simon Magus bao gồm việc cho rằng thế giới được tạo ra bởi các thiên thần và khi linh hồn rời khỏi thể xác, nó sẽ chuyển vào một thể xác khác. Thánh Irenaeus (3) cho rằng, nếu điều này là đúng, thì linh hồn sẽ nhớ lại mọi điều đã xảy ra khi ở trong cơ thể trước, vì ký ức là phẩm chất thiêng liêng, nên nó không thể tách rời khỏi linh hồn. Một lạc thuyết khác của ông là một quan điểm đã được những kẻ dị giáo ngày nay khơi lại: rằng con người không có tự do ý chí, và do đó, những việc lành không cần thiết cho ơn cứu độ. Baronius và Fleury thuật lại (4) rằng, nhờ sức mạnh của các phép thuật, một ngày Simon đã gọi quỷ nâng ông lên không trung. Tuy nhiên, khi Thánh Phêrô và Thánh Phaolô có mặt và khẩn cầu danh Chúa Giêsu Kitô, Simon liền rơi xuống và gãy cả hai chân. Simon được các bạn bè đưa đi nhưng những đau đớn về thể xác và tinh thần khiến ông suy sụp đến mức, trong tuyệt vọng, ông tự lao mình ra khỏi một cửa sổ cao và qua đời, trở thành người dị giáo đầu tiên gây rối cho Giáo hội của Chúa Kitô.​

---

2. Menander và phép rửa dị giáo​

Menander, môn đệ của Simon Magus, tự xưng là “sứ giả của Quyền Năng Vô Hình” và dạy rằng:
- Phép rửa nhân danh ông mang lại sự phục sinh và bất tử.
- Ông khởi xướng học thuyết về các “Eons,” nhấn mạnh rằng chỉ phép rửa của ông mới cứu được nhân loại.

Menander cũng là người Samaritan và là môn đệ của Simon Magus, ông xuất hiện vào năm 73 sau Công nguyên. Ông tự xưng là “sứ giả của Quyền Năng Vô Hình,” đến để cứu độ nhân loại. Theo ông, không ai có thể được cứu rỗi trừ khi chịu phép rửa nhân danh ông, và phép rửa của ông, theo lời ông, là sự phục sinh thật sự, nhờ đó mà các môn đệ của ông sẽ được hưởng sự bất tử ngay trong đời này. Hồng y Orsi bổ sung rằng Menander là người đầu tiên đưa ra giáo lý về các “Eons,” và ông dạy rằng Chúa Giêsu Kitô chỉ thực hiện các chức năng nhân loại theo hình thức bề ngoài.​

---

3. Cerinthus và học thuyết thiên về trần thế​

Cerinthus chủ trương:
- Thiên Chúa không phải là Đấng sáng tạo thế giới.
- Chúa Giêsu là một con người bình thường, và thần tính chỉ tạm thời ngự trên Ngài.
- Sau khi phục sinh, Chúa Giêsu sẽ thiết lập một vương quốc trần thế với các khoái lạc xác thịt kéo dài 1.000 năm.

Cerinthus là người tiếp theo sau Menander, nhưng ông bắt đầu truyền bá học thuyết của mình trong cùng năm đó (7). Những sai lầm của ông có thể được rút gọn thành bốn điểm: ông phủ nhận rằng Thiên Chúa là Đấng sáng tạo ra thế giới, ông khẳng định rằng Luật Môsê là cần thiết cho sự cứu rỗi, ông cũng dạy rằng sau khi phục sinh, Chúa Giêsu sẽ thiết lập một vương quốc trần gian tại Giêrusalem, nơi các người công chính sẽ sống một ngàn năm trong sự hưởng thụ mọi khoái lạc xác thịt; và cuối cùng, ông phủ nhận thần tính của Chúa Giêsu. Mô tả về cái chết của ông do Bernini kể lại rất đặc biệt (8). Thánh Tông đồ Gioan, theo ông nói, đã gặp ông khi ông đang vào nhà tắm, và khi quay lại với những người cùng đi, ông nói: "Hãy mau rời khỏi đây, kẻo chúng ta bị chôn sống", và họ mới vừa ra ngoài thì toàn bộ tòa nhà đổ sập với một tiếng động lớn, và Cerinthus xấu số bị chôn vùi trong đống đổ nát. Một trong những học thuyết bất chính của kẻ lạc giáo này là ông cho rằng Chúa Giêsu chỉ là một người bình thường, sinh ra như mọi người khác, và khi Ngài được rửa tội tại sông Giođan, Chúa Kitô đã xuống trên Ngài, tức là, sức mạnh hay quyền năng dưới hình dạng chim bồ câu, hay là Thánh Thần được Thiên Chúa sai đến để ban cho Ngài tri thức và truyền đạt nó cho nhân loại. Nhưng sau khi Chúa Giêsu hoàn thành sứ mệnh của mình, giảng dạy cho nhân loại và thực hiện các phép lạ, Ngài đã bị bỏ rơi bởi Chúa Kitô, Đấng trở về trời và để Ngài sống trong bóng tối và cái chết. Ôi, thật là sự bội phản tội lỗi mà con người rơi vào khi họ từ bỏ ánh sáng của đức tin và chạy theo những tưởng tượng yếu kém của chính mình.​

---

4. Ebionites: Phép rửa và Thánh Thể sai lạc​

Ebionites, theo đuổi cách kết hợp giữa Luật Môsê và Kitô giáo, chỉ sử dụng nước trong Thánh Thể và bác bỏ thần tính của Chúa Giêsu. Họ xem Ngài chỉ là một người phàm nhưng được Thiên Chúa ban phước vì công đức của mình.
Ebion tự hào là học trò của Thánh Phêrô, và không thể chịu nổi khi nghe nhắc đến tên Thánh Phaolô. Ông thừa nhận bí tích rửa tội nhưng trong nghi lễ Thánh Thể, ông chỉ sử dụng nước trong chén thánh; tuy nhiên, ông vẫn thánh hiến bánh lễ bằng bánh không men, và Eusebius cho biết ông thực hiện việc này mỗi Chủ Nhật. Theo Thánh Giêrônimô, việc rửa tội của những người Ebionites được các tín hữu Công Giáo chấp nhận. Ông cố gắng kết hợp Luật Môsê và Luật Kitô giáo, và chỉ chấp nhận phần nào của Tân Ước, trừ Phúc Âm của Thánh Matthêu, và ngay cả bản đó cũng bị cắt xén, vì ông bỏ qua hai chương và thay đổi nhiều chỗ trong các chương còn lại. Các tác giả cổ đại nói rằng Thánh Gioan đã viết Phúc Âm của ngài để bác bỏ những sai lầm của Ebion. Lời phạm thượng bất kính nhất của ông là tuyên bố rằng Chúa Giêsu Kitô là con trai của Thánh Giuse và Đức Maria, được sinh ra như bao người khác, chỉ là một người phàm, nhưng vì công đức lớn lao của Ngài, Thiên Chúa Toàn Năng đã nhận Ngài làm Con của Ngài (9).​

---

5. Saturninus và Basilides: Tầng trời và ánh sáng thiêng liêng​

Saturninus dạy rằng:
- Có một Thiên Chúa vô hình tạo ra các thiên thần, nhưng các thiên thần nổi loạn đã tạo ra thế giới.
- Chỉ có giáo phái của ông sở hữu ánh sáng thiên quốc.

Saturninus và Basilides là những môn đệ của Menander, người mà chúng ta đã thấy trong lịch sử, và họ đã thêm vào những phần sai lầm trong học thuyết của thầy mình. Saturninus, người gốc Antiokia, dạy rằng, như Fleury kể lại (10), có một Thiên Chúa duy nhất, không ai biết đến, Người đã tạo ra các thiên thần, và bảy thiên thần đã tạo ra thế giới và loài người. Thiên Chúa của người Do Thái, theo ông, là một trong những thiên thần nổi loạn này, và chính để hủy diệt hắn mà Chúa Kitô đã xuất hiện dưới hình dạng con người, mặc dù Ngài không có thân xác thật sự. Ông lên án hôn nhân và sinh sản như là một phát minh của ma quỷ. Ông cho rằng các lời tiên tri một phần là của các thiên thần, một phần là của ma quỷ, và một phần là của Thiên Chúa của người Do Thái. Ông cũng nói, theo Thánh Augustinô (Her. iii.), rằng Nhân Đức Tối Cao, tức là Chúa Cha Tối Cao, sau khi tạo ra các thiên thần, đã có bảy thiên thần nổi loạn chống lại Ngài, tạo ra loài người, và lý do là: Khi thấy ánh sáng thiên quốc, họ muốn giữ lấy nó, nhưng nó đã biến mất khỏi họ và họ đã tạo ra loài người để giống với nó, nói rằng, "Chúng ta hãy tạo ra con người theo hình ảnh và giống như chúng ta." Con người khi được tạo ra, chỉ giống như một con sâu, không thể làm gì được, cho đến khi Nhân Đức Tối Cao, thương xót hình ảnh của mình, đã đặt vào đó một tia sáng của chính Ngài và ban cho nó sự sống. Đây là tia sáng mà, khi thân xác tan rã, sẽ bay lên trời. Chỉ có những người trong giáo phái của ông mới có tia sáng này; tất cả những người khác đều bị tước mất nó, và vì vậy bị kết án hư mất.

Basilides đi xa hơn, cho rằng:
- Chúa Giêsu chỉ là một hình dạng vô hình mà con người không thể hiểu được.
- Thập giá không nên được tôn vinh vì đó là sản phẩm của các thiên thần nổi loạn.
Basilides, theo Fleury, là người gốc Alexandria và thậm chí còn vượt qua Saturninus trong sự cuồng tín. Ông nói rằng Cha, mà ông gọi là Abrasax, đã sinh ra Nous, tức là Trí Tuệ, Trí Tuệ này sinh ra Logos, hay là Lời, Lời sinh ra Phronesis, tức là Sự Thận Trọng; và Sự Thận Trọng sinh ra Sophia và Dunamis, tức là Sự Khôn Ngoan và Quyền Năng. Những đấng này tạo ra các thiên thần, những người đã tạo ra trời đầu tiên và các thiên thần khác, và những thiên thần này, theo lượt của mình, đã tạo ra trời thứ hai, và cứ như vậy cho đến khi có ba trăm sáu mươi lăm trời được tạo ra, theo số ngày trong năm. Chúa của người Do Thái, ông nói, là đầu của tầng lớp thiên thần thứ hai, và vì Ngài muốn cai trị tất cả các quốc gia, các hoàng tử khác đã nổi dậy chống lại Ngài, và vì lý do đó, Thiên Chúa đã sai con trai đầu lòng của Ngài, Nous, để giải cứu nhân loại khỏi sự thống trị của các thiên thần đã tạo ra thế giới. Nous này, theo ông, là Chúa Giêsu Kitô, là một đức hạnh vô hình, Ngài đã mặc lấy hình dạng mà Ngài thích. Vì vậy, khi người Do Thái muốn đóng đinh Ngài, Ngài đã lấy hình dạng của Simon người Xyri, và trao hình dạng của mình cho Simon, để chính Simon, chứ không phải Chúa Giêsu, bị đóng đinh. Chúa Giêsu, cùng lúc đó, đã cười nhạo sự ngu dốt của người Do Thái, và sau đó đã thăng thiên một cách vô hình lên trời. Vì lý do đó, ông nói, chúng ta không nên tôn vinh thập giá, nếu không chúng ta sẽ gặp nguy cơ phải phục tùng các thiên thần đã tạo ra thế giới. Ông ta đã đưa ra nhiều sai lầm khác, nhưng những điều này đủ để chứng tỏ sự cuồng tín và sự báng bổ của ông. Cả Saturninus và Basilides đều trốn tránh cuộc tử đạo, và luôn che giấu đức tin của họ với phương châm: "Hãy biết người khác, nhưng đừng để ai biết bạn." Hồng y Orsi nói (11) họ đã thực hành ma thuật, và nghiện tất cả các loại vô độ, nhưng họ rất cẩn thận trong việc tránh sự chú ý. Họ đã công bố học thuyết của mình trước Menander, vào năm 125; nhưng vì họ là môn đệ của ông ta, chúng tôi đã đề cập đến họ sau ông ta.​

---

6. Nicholites và sự suy đồi đạo đức​

Nicholites bị cáo buộc cho phép quan hệ tự do và chối bỏ Thiên Chúa là Đấng Tạo Hóa. Dù một số giáo phụ bảo vệ Nicholas Phó Tế khỏi liên hệ với nhóm này, họ vẫn bị lên án bởi Giáo hoàng Nicholas II.

Các tín đồ Nicholites chấp nhận quan hệ tình dục tự do với cả những người đã kết hôn và chưa kết hôn, và cũng chấp nhận việc sử dụng thực phẩm dâng cho các thần. Họ cũng nói rằng Cha của Chúa Giêsu Kitô không phải là Đấng Tạo Hóa của thế giới. Trong số những học thuyết ngu xuẩn khác mà họ theo, có một học thuyết cho rằng bóng tối, kết hợp với Chúa Thánh Thần, đã tạo ra tử cung hoặc lòng mẹ, từ đó sinh ra bốn Eon, và từ bốn Eon này phát sinh ra Eon xấu, người đã tạo ra các thần, các thiên thần, loài người, và bảy linh hồn quỷ dữ. Lạc giáo này tồn tại trong thời gian ngắn, nhưng sau đó lại xuất hiện một số Nicholites mới tại khu vực Milan, và họ bị lên án bởi Đức Giáo Hoàng Nicholas II. Các Nicholites tự xưng là môn đệ của Nicholas Phó Tế, người mà theo Noel Alexander, được St. Eusebius, St. Hilarion, và St. Jerome coi là thủ lĩnh lạc giáo. Tuy nhiên, Clement của Alexandria, Eusebius, Theodoret, Baronius, St. Ignatius tử đạo, Orsi, St. Augustine, Fleury, và Berti đều thanh minh cho ông khỏi cáo buộc này (12).​

---

Kết bài, nhấn mạnh cách Giáo hội thời kỳ đầu đã đối phó và bác bỏ các lạc thuyết này, đồng thời nhắc lại vai trò quan trọng của đức tin chính thống trong việc bảo vệ giáo lý.​

 

[Hùng Anh]

Hóng phần 2