- Chủ đề Author
- #1
Ngày 15/5/1961, Đức Giáo Hoàng Gioan XXIII ban hành Thông điệp Xã hội đầu tiên và nổi tiếng của ngài có tựa đề "Matter et Magistra" (có nghĩa là "Mẹ và Thầy"). Câu đầu của Thông điệp viết: "Giáo hội Công giáo đã được Chúa Giêsu Kitô thiết lập làm Mẹ và Thầy của các quốc gia dân tộc..." (Đọc toàn văn thông điệp tại đây)
Thông điệp ấy được đa số người Công giáo và ngoài Công giáo đón nhận nồng hậu. Nhưng, một số Tín hữu Công giáo thủ cựu không đồng ý. Họ hưởng ứng câu khẩu hiệu của nhà bình luận William Buckley Jr trên tờ National Review: "Master si. Magistra non." (nghĩa là "Mẹ thì được. Thầy thì không.")
Thắc mắc về thẩm quyển của Giáo hội trong phạm vi giáo huấn xã hội vẫn được nhiều người thảo luận tận ngày nay. Học thuyết Xã hội Công giáo hay Giáo huấn Xã hội Công giáo? Tại sao có nó? Nếu có thì có phải là một chủ thuyết như các chủ thuyết khác về xã hội không? ...
Thông điệp ấy được đa số người Công giáo và ngoài Công giáo đón nhận nồng hậu. Nhưng, một số Tín hữu Công giáo thủ cựu không đồng ý. Họ hưởng ứng câu khẩu hiệu của nhà bình luận William Buckley Jr trên tờ National Review: "Master si. Magistra non." (nghĩa là "Mẹ thì được. Thầy thì không.")
Thắc mắc về thẩm quyển của Giáo hội trong phạm vi giáo huấn xã hội vẫn được nhiều người thảo luận tận ngày nay. Học thuyết Xã hội Công giáo hay Giáo huấn Xã hội Công giáo? Tại sao có nó? Nếu có thì có phải là một chủ thuyết như các chủ thuyết khác về xã hội không? ...
- Học thuyết hay Giáo huấn Xã hội?
Trong các văn kiện của Giáo hội về xã hội, từ "học thuyết" (doctrine) và "giáo huấn" (enseignement, teaching) cùng xuất hiện. Nhiều tranh luận về hai cụm từ này.
Các nhà thần học nổi tiếng về xã hội như linh mục Chenu Dòng Đa Minh, Jean-Yves Calvez Dòng Tên dùng "giáo huấn xã hội". Ở một số quốc gia, ví dụ như Mỹ, hàng giám mục cũng dùng cụm từ "giáo huấn xã hội". Họ cho rằng cụm từ "học thuyết xã hội" không phù hợp vì có tính chặt chẽ, gò bó, giống như ý thức hệ. Các vị thần học giải phóng ở Châu Mỹ Latinh cũng không dùng từ "học thuyết xã hội", nhưng lại cho rằng bởi vì cụm từ đó chưa đủ chặt chẽ, chưa đáng là học thuyết xã hội. Công đồng Vaticano II cũng có khuynh hướng dùng "giáo huấn xã hội". Đức Giáo hoàng Phaolo VI lại rất thích dùng cụm từ "học thuyết xã hội", như trong hai văn kiện về xã hội quan trọng của ngài là "Octogestima Adveniens" và "Evangelii Nuntiandi". Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II cũng vậy, dùng cụm từ "học thuyết xã hội" trong hầu hết các văn kiện về xã hội của ngài.
Ở Việt Nam, trước đây sử dụng quen thuộc cụm từ "học thuyết xã hội", ngày nay dùng từ "giáo huấn xã hội" nhiều hơn. Người ta cũng ít tranh luận phân tích từ ngữ, mà giúp nhau tìm hiểu ý nghĩa chứa đựng trong đó để thưc hành nhiều hơn. Chúng ta cũng sẽ dùng từ "giáo huấn xã hội" theo tinh thần đó.
Tóm gọn để biết "Giáo huấn Xã hội của Giáo hội Công giáo" (GHXHCG) là gì, không đâu súc tích bằng câu định nghĩa của thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II:
"GHXH của Giáo hội bắt nguồn từ Thánh Kinh, khởi sự từ Sáng Khởi Nguyên, đặc biệt là từ Tin Mừng, và từ các trước tác của các thánh Tông đồ. Từ đầu, nó đã là một phần của Giáo huấn của Giáo hội, của quan niệm về con người và cuộc sống xã hội, và cách riêng của luân lý xã hội đã được xây dựng phát triển dần dần tùy theo nhu cầu của các giai đoạn lịch sử. Gia sản này đã được truyền lại và phát triển bởi giáo huấn của các vị Giáo hoàng về các "vấn dề xã hội", khởi sự từ Thông điệp Rerum Novarum" (L E 3. 1).
(Thông điệp Rerum Novarum hay gọi là Thông điệp Tân Sự của Đức Lê-Ô XIII, ra đời ngày 15.05.1891, được coi như một Giáo huấn nguyên thuỷ về Xã hội của Giáo Hội - Đọc toàn văn bản tạilink này).
- Cuộc gặp gỡ giữa Tin Mừng và các vấn đề của cuộc sống xã hội
GHXH của Giáo hội Công giáo không phải là một ý thức hệ được soạn như công thức khuôn khổ, mà là những giáo huấn trả lời cho những đòi hỏi, những khó khăn thử thách, những vấn đề hoặc những sai lầm xảy ra trong thế giới ngày nay,.
Rõ hơn, đó là tổng hợp những nguyên tắc, những gợi ý, những "bắt mạch thời đại", những khuyến cáo dựa trên các nguyên tắc của Tin Mừng, là kính Chúa, yêu người, sống công bình, tôn trọng nhân phẩm, áp dụng vào mọi cảnh huống cụ thể của cuộc sống xã hội hàng ngày, cá nhân cũng như quốc gia và cả thế giới.
Thánh Bộ Giáo lý Đức tin nói đầy đủ về nguồn gốc GHXH của Giáo hội xuất phát từ Tin mừng như sau:
"GHXH của Giáo hội phát sinh từ sự gặp gỡ của Tin Mừng, được tóm tắt trong điều răn tối thượng là kính Chúa và yêu người, ngang qua những vấn đề của cuộc sống hàng ngày trong xã hội. Giáo huấn đã trở thành học thuyết nhờ sự đóng góp của kinh nghiệm khôn ngoan của nhân loại và sự đóng góp của khoa học. Nó liên hệ đến các khía cạnh luân lý của cuộc sống. Nó cũng lưu tâm đến các khía cạnh kỹ thuật của các vấn đề, để phán đoán nhận định từ một quan điểm luân lý đạo đức. Đặc biệt hướng về hành động, nên giáo huấn xã hội này hình thành và phát triển theo hoàn cảnh biến đổi của lịch sử." (L C. 72 - Libetas Christiana)
Áp dụng giới luật yêu thương và công bình của Tin Mừng vào hoàn cảnh đặc thù của mỗi nơi và mỗi lúc thế nào, Đức Phaolô VI nói:
"... rút ra những nguyên tắc suy tư, những mẫu mực phán đoán, những hướng dẫn hành động, rút ra từ giáo huấn xã hội của Giáo hội đã được hình thành theo dòng lịch sử, và nhất là trong thời đại công nghệ này. Nhờ ơn Chúa Thánh Thần, hiệp thông với các Giám mục có trách nhiệm, đối thoại với mọi anh chị em tôn giáo khác và với tất cả mọi người thiện chí, các cộng đồng Công giáo phải sáng suốt nhận định về các chọn lựa và các cam kết dấn thân cần thiết để tiến hành những biến đổi xã hội, chính trị, kinh tế theo tính cấp bách tùy tường hợp." (O A. 4 - Octogesima Adveniens - Tông thư Bát Thập Niên của Đức Phaolô VI 14/5/1971 - Đọc toàn văn bản tại link này).
- Những nguyên tắc suy tư, mẫu mực phán đoán, hướng dẫn hành động
GHXH của Giáo hội Công giáo không phải là một ý hệ chặt chẽ, nhưng không vì thế mà chỉ là tổng hợp tạp nhạp các ý kiến khác nhau qua các thời Giáo hoàng. GHXH của Giáo hội Công giáo là một tổng hợp thống nhất "những nguyên tắc suy tư, những mẫu mực phán đoán, những hướng dẫn thực hành." Khẳng định này được Thánh Bộ Đức Tin nhắc lại:
"Là chuyên viên về các vấn đề nhân bản, qua GHXH, Giáo hội cống hiến những nguyên tắc để suy tư, những mẫu mực để phán đoán, và những hướng dẫn để hành động, hầu giải quyết tình trạng nghèo đói bất công hiện hữu, theo một chiều hướng có lợi cho nhân loại." (O A.4 - Octogesima Adveniens - Tông thư Bát Thập Niên của Đức Phaolô VI 14/5/1971 - Đọc toàn văn bản tại link này).
Nguyên Tắc để suy tư
Tài liệu đã nêu lên những nguyên tắc như: nguyên tắc tôn trọng con người, tôn trọng nhân quyền và từ nguyên tắc căn bản ấy đưa đến nguyên tắc công thiện công ích, nguyên tắc liên đới, nguyên tắc phụ túc, nguyên tăc tham dự, nguyên tắc tư hữu thuộc quyền sử dụng chung... "Đó là những nguyên tắc trường cửu với những giá trị căn bản luôn luôn hiện diện trọng GHXH của Giáo hội... Những nguyên tắc ấy không phải đã được đưa ra một lần, mà dần dần trong lịch sử thay đổi. Những nguyên tắc ấy chứa đựng những tài liệu mà thẩm quyền Giáo huấn của Giáo hội đã triển khai, hợp tác của hàng Giám mục, linh mục và giáo dân sáng suốt, khi đương đầu với các vấn đề xã hội khác nhau."
Tiêu chuẩn mẫu mực để phán đoán
GHXH của Giáo hội Công giáo cống hiến cho chúng ta những tiêu chuẩn để phán đoán về các hoàn cảnh, các cơ chế và định chế tổ chức cuộc sống kinh tế, xã hội, chính trị, văn hóa, kỹ thuật và về chính các hệ thống xã hội. Ví dụ: Thông điệp Rerum Novarum (Tân Sự) nói về nguyên nhân tạo ra đau khổ vì bị áp bức; Thông điệp Quadragesimo Anno (Năm Thứ Mười Bốn) nói về tình trạng xã hội có khuynh hướng bạo động đấu tranh; Công đồng Vaticano II diễn tả tình trạng mất quân bình xã hội đưa đến nghi ngờ, xung đột; Thông điệp Populorum Progressio (Thăng Tiến các Dân tộc) tố cáo bất công trong giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển ...
Những hướng dẫn để hành cộng
Áp dụng các nguyên tắc căn bản, cùng những tiêu chuẩn phán đoán, sẽ tiến đến những hướng dẫn hành động cụ thể. Ví dụ nguyên tắc tôn trọng con người sẽ đưa đến phải tôn trọng những quyền lợi cá nhân và xã hội, đưa đến việc thiết định các quyết định của các định chế sao cho thích hợp với phẩm giá con người. Hay các vấn đề khác như chiến tranh, bạo động, giảm tải vũ khí, nghiện ngập, thất nghiệp, sống bên lề xã hội, ô nhiễm môi sinh...
- Tính liên tục và biến đổi
GHXH có tính liên tục nhưng chứa đựng những biến đổi. Bởi vì, GHXH gồm những nguyên tắc trường cửu, nhưng lại sống động hàng ngày trong cuộc đời, qua mọi hoàn cảnh kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị khác nhau của lịch sử, nên GHXH có tính liên tục, lại vừa thích ứng, linh hoạt như chính cuộc sống.
GHXH hướng về hành động, nên không phải là nguyên tắc khép kín mà luôn cởi mở đón nhận những vấn đề, thách thức mới được đặt ra. Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II nói:
"Giáo hội không đưa ra những giải pháp kỹ thuật để giải quyết, không đề nghị hệ thống hay chương trình kinh tế chính trị này hơn hệ thống khác, miễn là nhân phẩm con người được tôn trọng và thăng tiến, miễn là Giáo hội được dành một vùng hoạt động cần thiết để thực hiện tác vụ của mình giữa trần gian. GHXH của Giáo hội Công giáo không phải là một ý thức hệ, mà là một đúc kết rõ ràng từ kết quả suy nghiệm chín chắn trên những thực tại phức tạp của cuộc sống con người trong xã hội và giữa thế giới, dưới sự chiếu soi của ánh sáng đức tin và giáo truyền." (S R S, 41 - Sollicitudo rei socialis - Thông Điệp Những Nỗi Bận Tâm Xã Hội của Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II - Xem toàn văn bản tại link này).
- Tính bó buộc của Giáo huấn
Nói đến Thẩm quyền Giáo huấn của Giáo hội thì mặc nhiên nói đến phận sự của chúng ta phải theo. Nhưng, phải tuân theo đến mức nào? Đâu là phạm vi tự do lựa chọn của ta trong lánh vực trần thế? Các giáo dân có lập trường khác biệt thì sao?
Thông điệp Mẹ và Thầy, Đức Gioan XXIII đề cập như sau:
"Việc áp dụng các nguyên tắc, có thể những người Công giáo có ý kiến khác nhau, dù tất cả đều chân thành. Họ cần thận trọng và biểu lộ sự yêu chuộng và tương kính với nhau. Họ cũng cần tìm phương thế có thể hợp tác với nhau để thực hiện kịp thời đòi hỏi của hoàn cảnh. Họ nên đừng phung phí sức lực để tranh cãi, cũng đừng nhân danh cái tuyệt hảo để rồi xao nhãng không thực hiện những điều có phận sự phải làm bây giờ" (M M, 236 - Thông điệp Matter et Magistra (Mẹ và Thầy) của Đức Giáo Hoàng Gioan XXIII - Đọc toàn văn thông điệp tại đây)
"Ước gì tất cả những người tự nhận mình thuộc về Chúa Kitô đều nghe theo tiếng gọi của Ngài: "Ta đã đói và các con đã cho ăn, ta đã khát và các con đã cho uống, ta là khách lạ các con đã tiếp rước, ta mình trần các con đã mặc, ta đau yếu các con đến viếng thăm, ta bị tù đày các con đã đến với Ta." Không ai có thể dửng dưng trước số phận của những anh chị em mình đang sống trong lầm than cơ cực, trong dốt nát, trong cảnh bất an. Như con tim Chúa đã rung động con tim của người Kitô hữu cũng phải rung động trước nỗi cơ cực lầm than ấy. "Ta rất thương xót đám dân này." (P P, 74 - Populorum Progressio - Thông Điệp Phát Triển Các Dân Tộc của ĐGH Gioan XXIII - Đọc toàn văn bản tại link này)