[Bạn có biết] "Học thuyết xã hội" hay "Giáo huấn xã hội"?

[kẻ trở lại]

Mình tò mò khi nghe đến hai cụm từ "học thuyết xã hội" và "giáo huấn xã hội" ngay trên phailamgi này. Có lẽ ai cũng biết, chỉ mỗi mình là lính mới không biết. Ban đầu cứ ngỡ là 2, sau mới biết thì ra là 1. Nếu phải kể lại cho ai đó, thì mình nên dùng cụm từ nào? Hay là tình huống nào thì chọn cho phù hợp? Mình lại cất công lọ mọ đi tìm, và mình thấy như này:​

---

Đức Leo XIII và Rerum Novarum​

Trong bản gốc Latin của Rerum Novarum (15/5/1891), Đức Giáo Hoàng Leo XIII không dùng cụm “Doctrina Socialis” (học thuyết xã hội) một cách rõ ràng. Link nguyên bản Latin Rerum Novarum*, hoặc link này: LITTERAE ENCYCLICAE RERUM NOVARUM Sanctissimi D.N. Leonis Papae XIII de conditione opificum... và mở đầu là: "Rerum novarum semel excitata cupidine..." câu dẫn vào văn kiện nổi tiếng "Về những điều mới" (Tân sự) nhắm vào vấn đề xã hội bằng nguyên lý công lý và chân lý dù không dùng "Dotrina Socialis".​

Đức thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II​

100 năm sau thông điệp Rerum Novarum, 1/5/1991, Đức thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II trong Centesimus Annus (năm thứ 100), ở CA §5–§54, ngài dùng cả 2 từ: “Ngày nay, học thuyết xã hội của Giáo hội tập trung đặc biệt vào con người trong mối quan hệ phức tạp… giáo huấn xã hội của Giáo hội tự thân là một công cụ đúng đắn của việc truyền giáo.”. (x. link này - mình đọc bản tiếng Anh có link tới bản Latin).

Đức giáo hoàng Pio XI​

Nhưng 60 năm trước văn kiện của Đức thánh giáo hoàng Gioan Phaolo II, năm 1931, trong văn kiện "Quadragesimo Anno" (40 năm Rerum Novarum) của Đức Pio XI kế nhiệm Đức Benedicto XV, và là người tiếp nối tư tưởng xã hội của Đức Leo XIII một cách rõ ràng, đã dùng cụm từ "socialis doctrina" - học thuyết Xã hội - đặt nền tảng thần học sâu sắc cho toàn bộ học thuyết. Trích Quadragesimo Anno, §28 (bản Latin) viết:

“Huc spectat socialis doctrina, quam Ecclesia, a Divino Magistro acceptam…”
(“Ở đây liên quan đến học thuyết xã hội mà Giáo hội đã lãnh nhận từ Thầy Chí Thánh…”)

Bản tiếng Anh tìm thấy ở nhiều link khác nhau: “This is the aim of that social doctrine which the Church received from the Divine Master Himself and which she develops under the guidance of the Holy Spirit.”
“Đây chính là mục đích của học thuyết xã hội mà Giáo hội đã lãnh nhận từ chính Thầy Chí Thánh và phát triển dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần.”

Cụm từ "Socialis Doctrina" trong Quadragesimo Anno, §28 được cho là một trong những lần sớm nhất được dùng rõ ràng để chỉ giáo huấn xã hội như một phần truyền thống của Giáo hội một cách chính thức.

​

Đức giáo hoàng Pio XII​

1941, Đức Pio XII không có văn kiện nào dùng cụm từ "Social Doctrine" / "Catholic Social Doctrine" như các Giáo hoàng sau này, nhưng ngài đặt nền móng có tính hệ thống với việc đề cập thuật ngữ "Học thuyết Xã hội của Giáo hội" (“L'espressione Dottrina Sociale della Chiesa (DSC) fu coniata nel 1941 da Papa Pio XII, ed è stata poi sistematicamente utilizzata…“ - Link này)

1965, thuật ngữ nổi bật nhất là "social teaching" (giáo huấn xã hội) được dùng trong hiến chế "Gaudium et Spes" (Vui mừng và Hi vọng). Không dùng trực tiếp từ "social doctrine" (học thuyết xã hội), Công đồng thể hiện rõ giáo huấn xã hội của Giáo hội Công giáo nhằm tiếp cận xã hội hiện đại, nhấn mạnh tính mục vụ xã hội. Giáo hội cần "giảng dạy" (teaching) cách lối sống Tin Mừng trong xã hội hiện đại, đối thoại các vấn đề văn hoá, chính trị, kinh tế mà nhân loại đối mặt.

1987, Đức thánh giáo hoàng Gioan Phaolô II trong Sollicitudo Rei Socialis gọi trực tiếp "Social Doctrine" - Học thuyết Xã hội (link vatinca). Và, trong Centesimus Annus như đã nhắc ở trên vào năm 1991, ngài đã làm rõ và củng cố nền tảng cho "Catholic Social Teaching" (xem bản tiếng Anh trong Vatican.va) - "Giáo huấn Xã hội của Giáo hội".

​

Đức giáo hoàng Benedicto XVI​

2005, trong tông thư Deus Caritas Est (25/12/2005), ngài dùng "Giáo huấn Xã hội" khi đặt nền công lý xã hội, sứ vụ luân lý dựa trên lý trí và luật tự nhiên, đồng thời dùng "Học thuyết Xã hội" khi nói về việc Học thuyết Xã hội Công giáo phải được đặt đúng vị trí của nó. (This is where Catholic social doctrine has its place: it has no intention of giving the Church power over the State…The Church’s social teaching argues on the basis of reason and natural law…” (trích nguồn này).

2009, Đức Benedicto XVI trong Encyclical Caritas in Veritatae, bổ sung giá trị xã hội, công ích, trách nhiệm toàn cầu, ngài nhấn mạnh đến "social doctrine" liên quan đến phát triển toàn diện bền vững và công lý. Bối cảnh bấy giờ là toàn cầu khủng hoảng tài chính từ 2008, Đức Benedicto XVI nêu rõ Học thuyết Xã hội là cách duy trì công lý trong kinh tế toàn cầu. (“The economic sphere is neither ethically neutral… Thus the Church's social doctrine has always maintained that justice must be applied…” - "Kinh tế không trung lập về mặt đạo đức... Vì vậy, học thuyết xã hội của Giáo hội luôn khẳng định rằng công lý phải được áp dụng..." Trích nguồn này).

Và, một lần ở Học Viện Khoa học Xã hội Giáo hoàng, Đức Benedicto XVI dùng cụm từ "Học thuyết Xã hội" khi mời gọi giới học thuật tiếp tục nghiên cứu và áp dụng trong thực tế. (“...your mission of expounding and furthering the Church’s social doctrine in the areas of law, economy, politics…” - "Nhiệm vụ của quý vị là giải thích và thúc đẩy học thuyết xã hội của Giáo hội trong các lãnh vực luật pháp, kinh tế, chính trị..." Trích nguồn này).

​

Đức giáo hoàng Phanxicô​

2020, trong Fratelli tutti, đức giáo hoàng Phanxico dùng cả hai cụm từ "social doctrine" và "social teaching" với chủ đề huynh đệ (link này và link này) "...về giáo huấn xã hội của Giáo hội trong thông diệp Fratelli tutti, Đức giáo hoàng nói rằng tình huynh đệ và giáo huấn xã hội của Giáo hội không nằm ngoài thần học..." trong bối cảnh xây dựng xã hội huynh đệ, liên đới, tôn trọng môi trường.

Năm 2021, trong bài nói chuyện dành cho các tham dự viên của Hội nghị quốc tế của Tổ chức Centesimus Annus Pro Pontifice – Bách Chu Niên vì Giáo hoàng Phanxico– tại Sảnh Clementina trong dinh Tông toà, khẳng định việc phát triển một xã hội công bằng và bình đẳng, bảo vệ tự do và nhân phẩm là trọng tâm của sứ vụ thực hành giáo huấn xã hội của Giáo hội. (link này)

​

Đức giáo hoàng Leo XIV​

2025, vào ngày 17/5, Đức Leo XIV sử dụng cả hai từ này “Social Doctrine” (Học thuyết xã hội) hoặc “Social Teaching” (Giáo huấn xã hội) với các tình huống khác nhau. Chẳng hạn như:

Tại hội nghị Centesimus Annus Pro Pontifice vào ngày 17/5/2025, ngài kêu gọi thành viên "embrace Catholic social doctrine" là đường hướng vượt qua sự phân cực và xây dựng cầu nối hoà bình. (xem link này). Ngài nhấn mạnh "Church's Social Doctrine" đóng vai trò kết nối khoa học & lương tâm, giúp thấu hiểu và đối thoại với nhau và với Thiên Chúa (xem link này).

Nhưng, trong diễn văn trước Hồng Y đoàn vào ngày 10/5/2025, ngài chia sẻ việc chọn hiệu Leo XIV như dấu chỉ tiếp nối truyền thống từ Đức Leo XIII và Rerum Novarum - "charter of Catholic Social Teaching". Ngài nhấn mạnh "the church offers... the treasury of her social teaching" - một di sản kế thừa để đối diện ứng phó với các thách đố hiện đại, đặc biệt cuộc cách mạng AI và bảo vệ phẩm giá, công lý và người lao động. (Xem link này)

Hai lần dùng hai cụm từ của Đức Leo XIV cho thấy:​

• “Học thuyết xã hội” (Social Doctrine): Nhấn mạnh khía cạnh học thuật, hệ thống lý luận xã hội, trong Hội nghị Centesimus Annus (17/5/2025). Học thuyết Xã hội của Giáo hội Công giáo là khoa học thực tiễn trong mục vụ, giải quyết phân hoá chớ không phải tuyên truyền.​
• “Giáo huấn xã hội” (Social Teaching): Tập trung vào tính mục vụ, ứng dụng trong thời đại AI, qua diễn văn trước Hồng Y đoàn (10/5/2025). Giáo huấn xã hội của Giáo hội Công giáo là di sản ứng phó những điều mới thời hiện đại của AI, là kho tàng giúp bảo vệ nhân phẩm, công lý, lao động.​

Trong thực tế ngoài đời, ở các tài liệu và trên mạng thì sao?​

Thuật ngữ "Học thuyết Xã hội Công giáo" thường xuất hiện trong các văn kiện học thuật, giáo trình thần học, các sách nghiên cứu, ở các học viện Công giáo, Đại chủng viện. Trong tài liệu phổ biến đã được dịch ra tiếng Việt nhiều người biết và tham khảo là ""Compendium of the Social Doctrine of the Church" (2004) – Bản dịch tiếng Việt ghi là "Tóm lược Học thuyết xã hội của Giáo hội", hoặc trong các văn kiện chính thức của văn phòng giáo lý đức tin, giới thần học, các giáo sư, học giả Công giáo... phân tích lý luận.

Thuật ngữ "Giáo huấn xã hội Công giáo" thường xuất hiện trong tài liệu mục vụ, bản tin Công giáo, các lớp giáo lý, khoá học tông đồ giáo dân, các website giáo phận, các bài giảng, các bài viết như trên trang phailamgi này, các chương trình huấn luyện hiểu và thực hành, người sáng tạo nội dung trên các kênh mạng xã hội... dùng cụm từ này. Từ này hướng đến việc Giáo hội "dạy dỗ và hướng dẫn" hơn là "hệ thống lý thuyết", dễ tiếp cận hơn.
​

Cuối cùng,​

Lọ mọ tìm hiểu cho biết vậy thôi, thực tế thì cũng chẳng để làm gì và có lẽ ai biết rồi thì việc phân tích từ ngữ này cũng ít cần thiết. Quan yếu hơn cả là thấu hiểu ý nghĩa gì chứa đựng trọng đó và thực hành. Giả như "học thuyết" là một hệ thống thì "giáo huấn" là hành động - Giả như học thuyết là bản đồ chỉ đường thì "giáo huấn" là con đường mà loài người nên đi vào trên hành trình trần gian này.​

---

• Ảnh trong bài: Vatican Media