Nghệ thuật ngoại giao của Tòa Thánh Vatican: Bài học quá khứ và Thách thức hiện đại

[unmove]

Ngoại giao, từ xưa đến nay, luôn được coi là một nghệ thuật tinh tế. Với tư cách một quốc gia, Tòa Thánh Vatican nổi bật với hai nghìn năm kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Được xem là một trong những cơ quan ngoại giao lâu đời nhất trên thế giới, Tòa Thánh đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và điều chỉnh các mối quan hệ quốc tế, đặc biệt là trong những thời kỳ biến động lịch sử. Tuy nhiên, không phải lúc nào các quyết định ngoại giao của Vatican cũng tránh khỏi chỉ trích, và một số thỏa thuận trong quá khứ, cũng như hiện tại, vẫn để lại những bài học lớn về nghệ thuật ngoại giao giữa tôn giáo và chính trị.​

---

Ảnh: Vatican News​

Bài học từ quá khứ​

Bên cạnh những thỏa thuận tốt đẹp, ngoại giao của Vatican cũng đã đối mặt với nhiều thách thức khi cố gắng dung hòa lợi ích giữa giáo hội và các chính quyền thế tục.

Trong quá khứ, một trong những sự kiện đáng chú ý là Hiệp ước Reichskonkordat năm 1933 giữa Vatican và Đức Quốc xã. Hiệp ước này, ban đầu được hy vọng là sẽ bảo vệ quyền lợi của Giáo hội Công giáo trong một chế độ toàn trị, đã bị chính quyền Đức Quốc xã lạm dụng. Sau khi nhận ra sai lầm này, Đức Giáo hoàng Piô XI đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ qua thông điệp “Mit brennender Sorge” (Với sự phẫn nộ cháy bỏng), tố cáo sự vi phạm của chế độ Hitler đối với hiệp ước.

Hay một trong những chính sách ngoại giao nổi bật của Vatican trong thế kỷ 20 là Ostpolitik khởi xướng dưới thời Đức Giáo hoàng Phaolô VI và tiếp tục bởi Đức Gioan Phaolô II, là chiến lược ngoại giao nhằm cải thiện quan hệ với các quốc gia Cộng sản Đông Âu trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Đây được xem là cách duy nhất để đảm bảo sự sống còn của Giáo hội trong những môi trường thù địch, bằng cách xây dựng lòng tin và đối thoại thay vì đối đầu.

Tuy nhiên, chính sách này bị chỉ trích vì đã không đấu tranh đủ mạnh mẽ cho quyền tự do tôn giáo, thay vào đó chấp nhận một mức độ kiểm soát và đàn áp từ chính quyền. Điều này khiến nhiều người cho rằng Ostpolitik đã làm suy yếu vị thế đạo đức của Vatican, khi dường như bỏ qua những vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, chỉ để duy trì một mối quan hệ ngoại giao tạm thời với các các quốc gia Đông Âu.

Giáo hoàng Phaolô VI. Ảnh: oursundayvisitor.com​

Thách thức hiện đại​

Trong thế kỷ 21, Vatican tiếp tục đối mặt với những thách thức mới. Một ví dụ điển hình là thỏa thuận năm 2018 với Trung Quốc về việc bổ nhiệm các giám mục. Thỏa thuận này đã gây ra nhiều tranh cãi khi Vatican chấp nhận sự can thiệp của chính quyền Trung Quốc vào việc bổ nhiệm các vị trí lãnh đạo tôn giáo, điều vốn vi phạm các nguyên tắc cơ bản của giáo luật. Mặc dù nội dung đầy đủ của thỏa thuận này chưa được công bố, nhưng hành động này đã khiến nhiều người lo ngại về sự mất kiểm soát của Giáo hội Công giáo tại Trung Quốc.

Hồng y Joseph Zen, một trong những người chỉ trích mạnh mẽ nhất, đã mô tả rằng để thỏa thuận này thành công, “một phép màu là cần thiết”, ngụ ý rằng sự kỳ vọng vào một kết quả tốt đẹp là không thực tế.

Giáo hội tại Việt Nam cũng đang gặp phải một thách thức tương tự, khi việc bổ nhiệm Giám mục không còn hoàn toàn thuộc về phía Giáo quyền, mà đã có sự tham gia của thế quyền.

Vatican không chỉ đại diện cho một nhà nước, mà còn là biểu tượng của một cộng đồng tôn giáo toàn cầu, với hàng tỷ người theo đạo Công giáo trên khắp thế giới. Tuy nhiên, không giống các quốc gia khác, mục tiêu ngoại giao của Vatican không phải là duy trì quyền lực hay kiểm soát chính trị, mà là bảo vệ và thúc đẩy những giá trị tôn giáo và đạo đức.
​

Đức Hồng Y Joseph Zen hay Trần Nhật Quân - Hồng Kông. Ảnh: gaudiumpress.org​

Tóm lại​

Qua hàng nghìn năm, Vatican đã sản sinh ra những nhà ngoại giao thánh thiện và tài giỏi, nhưng cũng không tránh khỏi những sai lầm và thách thức. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phức tạp của chính trị hiện đại, nghệ thuật ngoại giao của Tòa Thánh Vatican vẫn tiếp tục là một biểu tượng về sự kiên định trong việc bảo vệ đức tin, ngay cả khi đối mặt với những thế lực hùng mạnh.​

---

• Xem thêm: Cần biết về tiến trình bổ nhiệm các Giám mục theo Giáo Luật và tại Việt Nam