Ostpolitik: Ngoại giao của Vatican trong thời kỳ Chiến tranh lạnh

nannerl · 14/8/24

Ngoại giao (tiếng anh: Diplomacy) là một nghệ thuật tiến hành trong việc đàm phán, thương lượng giữa những người đại diện cho một nhóm hay quốc gia. Với tư cách là một nhà nước, Tòa thánh có thể tham gia vào nền chính trị quốc tế và gửi các sứ thần Tòa Thánh, ký hiệp ước với các nước khác,...(x. Docat #247). Do đó, Tòa Thánh cũng cần phải có những chiến lược ngoại giao hợp lý và khôn khéo, nhằm đảm bảo lợi ích hợp pháp của cộng đồng Ki-tô hữu ở khắp các quốc gia và vùng lãnh thổ.

Nhìn lại quá khứ, trong bối cảnh thế giới bị chia cắt bởi Chiến tranh Lạnh, Vatican đối mặt với một thách thức lớn: làm thế nào để duy trì và bảo vệ Giáo hội Công giáo trong các quốc gia dưới sự kiểm soát của chế độ xã hội chủ nghĩa tại Đông Âu. Chính sách Ostpolitik, được khởi xướng bởi các Giáo hoàng Gioan XXIII và Phao-lô VI vào thập niên 1960, là câu trả lời của Vatican cho thách thức này. Ostpolitik không chỉ là một chiến lược ngoại giao mà còn là một phản ánh của những thay đổi lớn trong tư duy và văn hóa của Vatican sau Thế chiến II.

phailamgi_Ostpolitik Chiến lược ngoại giao của Vatican trong thời kỳ Chiến tranh lạnh_cv1.jpg

Ảnh: cruxsancta.blogspot.com

Mục tiêu và phương pháp của Ostpolitik

Ostpolitik được thiết kế với mục tiêu chính là bảo vệ sự sống còn của Giáo hội Công giáo ở các quốc gia thuộc khối Xã hội Chủ nghĩa thông qua việc duy trì đối thoại và đàm phán với chính phủ các nước này. Thay vì đối đầu trực diện, Vatican chọn cách tiếp cận mềm dẻo hơn, nhằm tìm kiếm các thỏa thuận có lợi cho Giáo hội. Một trong những phương tiện quan trọng của Ostpolitik là các cuộc gặp gỡ giữa các đại diện Vatican và các chính phủ Đông Âu, nổi bật là các chuyến thăm của Tổng giám mục Agostino Casaroli - Quốc vụ khanh Tòa Thánh, người được coi là kiến trúc sư của chính sách này.

Điển hình, trong thỏa thuận năm 1964 giữa Vatican và chính phủ Hungary, Vatican đã thành công trong việc bổ nhiệm lại các giám mục Công giáo, mặc dù sự kiểm soát của chính phủ vẫn là rất chặt chẽ. Thỏa thuận này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, tạo tiền đề cho các cuộc đàm phán tương tự với các quốc gia khác như Ba Lan và Tiệp Khắc. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế của các thỏa thuận này vẫn còn gây tranh cãi, khi nhiều nhà phê bình cho rằng chúng chỉ là những nhượng bộ không cần thiết của Vatican.

phailamgi_Ostpolitik Chiến lược ngoại giao của Vatican trong thời kỳ Chiến tranh lạnh_cv2.jpg

Ảnh: infovaticana.com

Những chỉ trích và thất bại của Ostpolitik

Ostpolitik đã gặp phải nhiều sự chỉ trích ngay từ khi được triển khai. Một trong những lời chỉ trích lớn nhất đến từ các nhà lãnh đạo Giáo hội tại các quốc gia Đông Âu, đặc biệt là Hồng y Stefan Wyszyński của Ba Lan. Ông cho rằng chính sách này đã làm suy yếu vị thế đạo đức của Giáo hội, đồng thời tạo điều kiện cho các chế độ xhcn kiểm soát và đàn áp các hoạt động tôn giáo. Hơn nữa, như tại Hungary, thỏa thuận của Vatican bị xem như một sự nhượng bộ quá mức, dẫn đến việc các lãnh đạo Giáo hội bị ép buộc hợp tác chặt chẽ với chính phủ.

George Weigel, một nhà bình luận nổi tiếng, trong một bài viết trên First Things, đã chỉ trích mạnh mẽ Ostpolitik. Ông cho rằng chính sách này đã không đạt được mục tiêu chiến lược của mình và thay vào đó, đã gây ra những tổn thất nghiêm trọng cho Giáo hội Công giáo tại Đông Âu. Weigel lập luận rằng sức mạnh của Giáo hội nằm ở quyền lực đạo đức chứ không phải là quyền lực chính trị, và Ostpolitik đã làm suy yếu điều này.

phailamgi_Ostpolitik Chiến lược ngoại giao của Vatican trong thời kỳ Chiến tranh lạnh.jpg

Ảnh: difesapopolo.it

Di sản của Ostpolitik và nhìn nhận lại

Mặc dù Ostpolitik có những hạn chế và gây ra nhiều tranh cãi, không thể phủ nhận rằng chính sách này đã tạo ra một nền tảng đối thoại giữa Vatican và chính phủ các nước khối XHCN, đồng thời mở đường cho sự tái thiết của Giáo hội tại một số quốc gia Đông Âu sau khi khối XHCN sụp đổ vào cuối thập niên 1980.

Tuy nhiên, nhiều nhà sử học và bình luận hiện đại vẫn coi Ostpolitik là một thất bại chiến lược, khi nó không thể đạt được mục tiêu dài hạn của Vatican và thậm chí còn làm tổn hại đến danh tiếng của Giáo hội.

Bài học từ Ostpolitik là một lời nhắc nhở về sự phức tạp trong việc cân bằng giữa đức tin và chính trị. Trong khi đối thoại và đàm phán có thể là cần thiết trong một số tình huống, việc bảo vệ các nguyên tắc đạo đức cơ bản và duy trì sự độc lập của Giáo hội là điều không thể bỏ qua. Ostpolitik đã để lại một dấu ấn sâu đậm trong lịch sử ngoại giao của Vatican, và việc phân tích các thành công cũng như thất bại của nó là cần thiết để hiểu rõ hơn về vai trò của Giáo hội trong một thế giới đầy biến động.

Ảnh: giovannibonanno.com

Tóm lại

Ostpolitik là một chính sách ngoại giao phức tạp của Vatican, phản ánh những thách thức mà Giáo hội Công giáo phải đối mặt trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh. Mặc dù có những điểm tích cực trong việc duy trì đối thoại và tìm kiếm sự hòa giải, chính sách này cuối cùng lại bị chỉ trích vì những nhượng bộ không cần thiết và không đạt được những kết quả mong đợi. Di sản của Ostpolitik vẫn là một chủ đề tranh luận sôi nổi, đồng thời cũng là một bài học quý giá về sự cần thiết phải giữ vững các nguyên tắc đạo đức trong mọi hoàn cảnh.

Nguồn tham khảo:

Phải làm gì?

Docat 247: Vai trò của Vatican trong chính trị quốc tế là gì?

Là một Giáo Hội toàn thế giới, Giáo hội Công giáo có một cơ cấu toàn cầu và nhiều thế kỷ có kinh nghiệm quốc tế. Là một nhà nước, Toà Thánh có thể tham gia vào nền chính trị quốc tế. Do đó, Toà Thánh có thể gửi các đại sứ (sứ thần Toà Thánh), ký kết hiệp ước với các nước khác, tham gia tổ chức siêu chính phủ (ví dụ, Liên Hiệp Quốc và các tổ chức trực thuộc), và làm trung gian trong các cuộc xung đột quốc tế. Mục tiêu của tất cả các hoạt động này là để thúc đẩy sự hợp tác của cộng đồng quốc tế, để hỗ trợ cộng đồng này trên con đường hướng tới lợi ích chung lớn hơn trong gia đình nhân loại, để đòi hỏi nhân quyền và nhân phẩm cho tất cả mọi người, cũng như để hỗ trợ và đi cùng với toàn thể nhân loại trên con đường đi đến công lý và hoà bình.