Trung Quốc – Bài toán gai góc chờ đợi tân Giáo hoàng

[nannerl]

Trong số những hồ sơ nóng bỏng đang chờ vị tân Giáo hoàng mở ra sau Mật nghị Hồng y, quan hệ với Trung Quốc được xem là một trong những bài toán ngoại giao, mục vụ và giáo luật phức tạp nhất.​

---

Đức Phanxicô tiếp đón những người hành hương tới từ Trung Quốc trong buổi tiếp kiến chung tại Quảng trường Thánh Phê-rô ngày 28/3/2018. Ảnh: Paul Harring/CNS​

Một thỏa thuận âm thầm, nhưng nhiều tranh cãi​

Thỏa thuận tạm thời giữa Tòa Thánh và Trung Quốc, lần đầu được ký vào năm 2018 và sau đó gia hạn vào năm 2022 và gần nhất là 2024, đã mở ra một chương mới trong quan hệ Vatican – Bắc Kinh. Nội dung đầy đủ chưa từng được công khai, nhưng theo Vatican, thỏa thuận này cho phép chính phủ Trung Quốc đề cử ứng viên giám mục, và Tòa Thánh giữ quyền phê chuẩn – một cơ chế nhạy cảm, vừa giữ vai trò lãnh đạo tinh thần của Giáo hoàng, vừa “chấp nhận thực tế chính trị”.

Tuy nhiên, nhiều nhà quan sát cho rằng việc “chấp nhận thực tế” này mang lại ít kết quả hữu hình. Chỉ một vài giám mục mới được bổ nhiệm trong khuôn khổ thỏa thuận, trong khi một số vụ bổ nhiệm vẫn diễn ra đơn phương từ phía Bắc Kinh, gây bối rối cho Tòa Thánh. Đức Hồng y Pietro Parolin, Quốc vụ khanh Tòa Thánh, nhiều lần gọi đây là “một bước tiến nhỏ nhưng có giá trị mục vụ” – song điều này không làm dịu được chỉ trích từ nội bộ Giáo hội.

Ảnh: nrcregister.com​

Một Giáo hội bị chia cắt trên thực tế​

Khoảng 12 triệu tín hữu Công giáo tại Trung Quốc vẫn sống trong tình trạng chia đôi: một bên là Giáo hội “yêu nước”, do chính phủ kiểm soát; bên kia là Giáo hội “hầm trú”, trung thành tuyệt đối với Roma nhưng bị xem là bất hợp pháp. Đức Phanxicô từng khẳng định: “Không có tự do tôn giáo thật sự nếu người tín hữu không thể sống đức tin cách công khai” (Tông huấn Evangelii Gaudium, #255). Nhưng ở Trung Quốc, nhiều linh mục và giám mục hầm trú vẫn bị sách nhiễu, giám sát, thậm chí biến mất không dấu vết.

Trong hoàn cảnh ấy, mỗi động thái của Vatican đều có nguy cơ bị hiểu sai: hoặc là thỏa hiệp chính trị, hoặc là can thiệp vào nội bộ Trung Quốc. Dẫu vậy, Giáo hội không thể làm ngơ trước đau khổ của những người sống đức tin trong âm thầm.

Ảnh: AmericaMagazine​

Tranh cãi trong lòng Giáo hội​

Đức Hồng y Joseph Zen, nguyên Giám mục Hồng Kông và là một trong những tiếng nói phản đối mạnh mẽ nhất, cho rằng thỏa thuận Vatican – Trung Quốc là “một hành động phản bội các chứng nhân đức tin” và đặt dấu hỏi về tính chính thống của các giám mục được nhà nước đề cử. Ngài từng bị bắt năm 2022, một dấu hiệu cho thấy chính quyền Trung Quốc không ngại gia tăng kiểm soát đối với Giáo hội địa phương, bất chấp quan hệ song phương đang “ấm dần”.

Một số giáo dân và linh mục thuộc Giáo hội hầm trú tỏ ra bất mãn khi thấy Vatican dường như “bỏ rơi” họ để theo đuổi mục tiêu ngoại giao. Trong khi đó, giới ngoại giao Tòa Thánh lập luận rằng “đối thoại là con đường duy nhất còn lại” để bảo vệ sự hiện diện Công giáo tại Trung Quốc.
​

Hồng y Zen - một trong những tiếng nói phản đối mạnh mẽ nhất thỏa thuận Vatican - Trung Quốc. Ảnh: la-croix.com​

Vấn đề không chỉ là tôn giáo​

Quan hệ Vatican – Trung Quốc còn nằm trong thế lưỡng nan ngoại giao. Tòa Thánh hiện là một trong 12 quốc gia trên thế giới còn duy trì quan hệ chính thức với Đài Loan – điều Bắc Kinh xem là thách thức chủ quyền. Việc chuyển đổi quan hệ này, nếu xảy ra, không chỉ mang ý nghĩa chính trị mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến mô hình truyền giáo tại châu Á.

Hơn thế nữa, sự im lặng của Vatican trước các vụ đàn áp tại Tân Cương hay Tây Tạng cũng gây tranh cãi. Trong khi Tuyên ngôn Dignitatis Humanae của Công đồng Vatican II khẳng định rằng “con người có quyền tự do tôn giáo thực sự” (DH, #2), thì việc Vatican giữ thái độ dè dặt lại bị nhiều tổ chức nhân quyền xem là “không đồng hành cùng những người đau khổ.”

Ảnh: Vatican Media​

Lựa chọn khó khăn cho vị Giáo hoàng kế tiếp​

Người kế nhiệm Đức Phanxicô sẽ phải đưa ra quyết định: tiếp tục chính sách ngoại giao thận trọng với Trung Quốc, hay khẳng định lập trường mạnh mẽ về tự do tôn giáo, dẫu phải đánh đổi quan hệ song phương.

Nhiều nhà phân tích cho rằng, Trung Quốc là phép thử tối hậu để phân định một Giáo hoàng chính trị hay mục tử. Liệu tân Giáo hoàng sẽ chọn tiếp tục thương lượng từng bước, hay công khai lên tiếng cho những người bị bách hại?

Dù con đường nào được chọn, mối quan hệ với Trung Quốc sẽ tiếp tục là vết cắt âm ỉ trong thân thể Giáo hội – vừa là cơ hội cho sứ mạng truyền giáo, vừa là thách thức sâu sắc đối với lương tâm mục tử của Giáo hoàng kế tiếp.​