Bàn về sự so sánh – Khi nào nên, khi nào không nên?

[Sơn Hải]

Trong đời sống cá nhân cũng như cộng đồng, việc so sánh là điều khó tránh khỏi. Ngay từ khi còn nhỏ, nhiều người đã sớm tiếp xúc với những lời so sánh mang tính áp đặt: “Con nhà người ta học giỏi thế kia”, “Bằng tuổi mày, người ta đã biết giúp đỡ bố mẹ, làm được bao nhiêu việc”… Những so sánh này thường được dùng với mục đích thúc đẩy, nhưng không ít lần lại trở thành áp lực vô hình khiến người nghe cảm thấy mình kém cỏi.​

Ảnh: nguoiduatin.vn​

Lớn lên, sự so sánh vẫn tiếp diễn, chỉ thay đổi đối tượng và cách thể hiện. Người ta bị so với bạn bè, đồng nghiệp, người cùng trang lứa: “Cùng tuổi mà người ta đã có nhà, có xe, mỗi tháng bán được bao nhiêu đơn hàng, KPI vượt gấp đôi”… Trong hôn nhân, lại có sự so sánh khác: “Chồng người ta kiếm tiền giỏi, tâm lý, ăn nói lịch sự, biết làm việc nhà. Còn chồng mình thì…”

Không dừng lại ở cá nhân, nhiều người còn đem cả đất nước mình ra so sánh với các quốc gia khác. Có người so để hạ thấp: “Sao nước mình mãi không văn minh như họ?” Có người lại cực đoan đề cao: “Nước ta là nhất, ai chê là không yêu nước.” Cả hai thái cực này đều thiếu cái nhìn khách quan và dễ dẫn tới những đánh giá sai lệch.

Các ông chồng được tag tên dưới một bài đăng trên mạng xã hội. Ảnh: xahoi.congly.vn​

Cần khẳng định rằng: so sánh không phải lúc nào cũng xấu. Trong nhiều trường hợp, nó là một hoạt động tư duy cần thiết giúp con người học hỏi và phát triển. Nhìn vào mô hình hiệu quả của người khác để rút kinh nghiệm cho bản thân, hay phân tích chính sách của một nước để cải tiến cho quốc gia mình – đó là những so sánh có tính xây dựng, có mục tiêu tiến bộ.

Tuy nhiên, so sánh trở nên tiêu cực khi nó mang tính mỉa mai, ganh tị, hoặc phủ nhận hoàn cảnh cụ thể của từng người, từng xã hội. So sánh không đi kèm với hiểu biết và đồng cảm thường dẫn đến mặc cảm, đố kỵ hoặc ảo tưởng.

Vì vậy, cần đặt ra câu hỏi: Khi nào nên so sánh, và khi nào thì không nên?

Nên so sánh khi:​

• Mục đích là học hỏi, chứ không phải ganh đua.​
• Có sự hiểu biết đầy đủ về hoàn cảnh của đôi bên.​
• So sánh giúp định hướng phát triển tích cực, không làm tổn thương người khác.​

Không nên so sánh khi:​

• Chỉ nhằm hạ thấp giá trị của người khác hoặc chính mình.​
• So sánh mang tính áp đặt, thiếu công bằng.​
• Khi nó gây ra mặc cảm, sự tự ti hoặc chia rẽ trong cộng đồng.​

Trong xã hội hiện đại, đặc biệt là trên mạng xã hội, việc so sánh càng dễ xảy ra khi mọi người liên tục tiếp xúc với hình ảnh thành công, giàu có, hạnh phúc của người khác. Điều này càng cho thấy sự cần thiết của việc so sánh có chọn lọc, có tư duy phản biện và biết đủ.
Khó ai có thể tránh khỏi việc bị so sánh, nhưng mỗi người hoàn toàn có thể chọn cách tiếp nhận nó: hoặc để nó trở thành động lực, hoặc để nó trở thành gánh nặng.

Dưới ánh sáng của học thuyết xã hội Công giáo, mỗi con người là một cá thể độc nhất vô nhị, được Thiên Chúa yêu thương và mời gọi sống trọn vẹn phẩm giá của mình. Vì thế, mọi sự so sánh thiếu hiểu biết hoặc đầy áp đặt đều có nguy cơ làm lu mờ giá trị đặc biệt ấy nơi từng người. Thay vì lấy người khác làm chuẩn để đánh giá, cần học cách nhìn nhau với lòng tôn trọng, ý thức rằng ai cũng có một hành trình riêng biệt không thể thay thế. Một xã hội lành mạnh không phải là nơi ai cũng giống nhau, mà là nơi mỗi người được tạo điều kiện để phát triển cách trọn vẹn theo ơn gọi riêng của mình. So sánh chỉ có giá trị khi nó góp phần nâng đỡ chứ không làm tổn thương.​

---

Phải Làm Gì?

Docat 54: Điều gì khiến con người là độc nhất?
Mỗi người là độc nhất, vì được Thiên Chúa muốn họ hiện hữu như một cá thể không thể lặp lại, được hình thành nhờ tình yêu, và được cứu chuộc nhờ một tình yêu còn lớn lao hơn. Điều này cho chúng ta thấy phẩm giá của con người cao quý biết bao, và việc giữ thái độ nghiêm túc và lòng tôn trọng đối với tất cả mọi người quan trọng dường nào. Đòi hỏi trên cũng áp dụng cho các hệ thống chính trị và thể chế. Các hệ thống qua thể chế này không những phải tôn trọng tự do và phẩm giá của con người, mà còn phải góp phần vào sự phát triển toàn diện của mỗi người. Một cộng đồng không được phép loại trừ các cá nhân hay cả nhóm khỏi lộ trình phát triển.​