Người kế vị: Ba viễn cảnh – cải cách tiếp diễn, tái truyền thống hay trung dung?

[nannerl]

Giáo hội Công giáo toàn cầu đang bước vào thời điểm then chốt để định hình hướng đi tiếp theo trong thế kỷ 21. Sau hơn một thập kỷ cải cách với tinh thần “hiệp hành”, ưu tiên người nghèo và cách tiếp cận mục vụ mềm dẻo, ba kịch bản lớn về người kế vị đang được các giới thần học và giáo dân thảo luận: tiếp tục cải cách, quay về truyền thống, hoặc theo đuổi một con đường trung dung.​

---

Cuộc gặp gỡ giữa các tân Hồng y và 2 cố giáo hoàng. Ảnh: Americanmagazine​

Cải cách: Tiếp tục hướng tới một "Giáo hội đi ra"​

Kịch bản đầu tiên phản ánh di sản cải cách của Đức Phanxicô – người đã khai mở tiến trình Thượng Hội đồng về hiệp hành từ năm 2021, nhấn mạnh sự lắng nghe toàn thể Dân Chúa và tái cấu hình vai trò của giáo dân trong đời sống Giáo hội. Văn kiện Tông huấn Evangelii Gaudium (2013), đã đặt nền tảng cho một “Giáo hội đi ra”, không khép kín, can đảm đối thoại với thế giới.

Những hồng y được Đức Phanxicô bổ nhiệm – nhiều vị đến từ các quốc gia ngoài Âu Mỹ – thường có khuynh hướng mục vụ và nhạy bén với thực trạng xã hội. Họ có thể thúc đẩy việc thừa nhận vai trò lớn hơn của phụ nữ, giáo dân và các nhóm bị bên lề hóa, bao gồm cả người ly dị tái hôn hay người đồng tính.

Tuy nhiên, nhiều nhà thần học cảnh báo rằng, Không thể có cải cách thực sự nếu không đồng thời suy tư lại về thần học quyền bính, giáo luật và phẩm trật.” Câu hỏi đặt ra là: liệu Giáo hội có dám đi xa đến mức tái định nghĩa những cấu trúc vốn được xem là bất khả xâm phạm?

Hồng y Hoa Kỳ Robert W. McElroy - San Diego đến tham dự một công nghị 21 hồng y mới tại Vương cung thánh đường Thánh Peter tại Vatican ngày 27 tháng 8 năm 2022. Ảnh CNS/Paul Haring​

Truyền thống: Tái khẳng định bản sắc​

Một kịch bản khác là sự phục hồi mô hình Giáo hội truyền thống – được một bộ phận trong Hồng y đoàn, đặc biệt tại châu Âu và Mỹ Latinh, công khai ủng hộ. Những người theo khuynh hướng này cho rằng một số cải cách dưới thời Đức Phanxicô đã làm phai mờ sự rõ ràng về giáo huấn, mở ra nguy cơ tương đối hóa chân lý.

Hồng y Raymond Burke – một trong những tiếng nói nổi bật của trào lưu này – từng cảnh báo rằng “lòng thương xót không thể thay thế cho chân lý”, đặc biệt khi bàn về vấn đề người ly dị tái hôn rước lễ (x. Amoris Laetitia, số 305 và các diễn giải gây tranh cãi sau đó).

Nếu một vị Giáo hoàng mới nghiêng về khuynh hướng bảo thủ lên ngôi, có thể sẽ xảy ra sự đảo ngược trong nhiều chính sách mục vụ mềm dẻo, đồng thời tái khẳng định kỷ luật phụng vụ, giáo lý truyền thống, và việc đọc lại các văn kiện như Familiaris Consortio (1981), vốn nhấn mạnh sự không thể lãnh nhận Bí tích Thánh Thể nơi những người sống trong tình trạng “không trật tự”. (#84)

Điều này có thể mang lại sự rõ ràng về thần học, nhưng cũng khiến Giáo hội khó khăn hơn trong việc đối thoại với xã hội hiện đại – nhất là tại phương Tây đang thế tục hóa nhanh chóng.

ĐHY Turkson đến từ Châu Phi - nổi tiếng với khuynh hướng bảo thủ trong Hồng y đoàn. Ảnh: cbcpnews.net​

Trung dung: Cải cách nhưng vẫn giữ được cốt lõi​

Trong khi đó, một số tiếng nói kêu gọi một đường lối trung dung – không phải là sự thỏa hiệp mơ hồ, mà là nỗ lực điều hòa giữa tinh thần canh tân và sự trung thành với giáo huấn nền tảng. Hồng y Matteo Zuppi, Chủ tịch HĐGM Ý, nhận định rằng: “Trung dung không có nghĩa là nước đôi, mà là khả năng đọc các dấu chỉ thời đại mà không đánh mất căn tính.”

Theo mô hình này, vị Giáo hoàng kế vị có thể tiếp tục tiến trình hiệp hành, nhưng đồng thời tái xác định những ranh giới không thể vượt qua – chẳng hạn, khẳng định phẩm giá và vai trò của phụ nữ trong Giáo hội nhưng không mở ra khả năng truyền chức linh mục cho nữ giới (x. Ordinatio Sacerdotalis, 1994).

Vị tân Giáo hoàng cũng có thể giữ kênh đối thoại cởi mở với thế giới về các vấn đề xã hội – như nghèo đói, chiến tranh hay môi trường (Laudato Si’, 2015) – nhưng giữ lập trường rõ ràng về những vấn đề đạo đức sinh học và luân lý hôn nhân (Humanae Vitae, 1968; Veritatis Splendor, 1993).

Ảnh: Vatican Media
​

Cuộc mật nghị hồng y tiếp theo – dù chưa được công bố – sẽ là quan trọng không chỉ với Vatican, mà còn với cả thế giới Công giáo gồm gần 1,4 tỷ tín hữu. Kết quả của cuộc bầu cử sẽ định hình không chỉ diện mạo vị Giáo hoàng mới, mà còn là mô hình mục vụ, thần học và xã hội mà Giáo hội chọn lựa để bước vào tương lai.

“Giáo hội không phải là một bảo tàng để gìn giữ quá khứ, mà là một khu vườn đang sống,” Đức Phanxicô từng khẳng định.

Câu hỏi còn lại là: ai sẽ là người làm vườn tiếp theo – và họ sẽ trồng gì trong khu vườn ấy?​