Hiệp hành trong xứ đạo Việt Nam: Lý thuyết hay thực tiễn?

[nannerl]

Giáo hội toàn cầu đang từng bước thúc đẩy mô hình “Hiệp hành” như một định hướng mục vụ chủ đạo cho thế kỷ XXI, câu hỏi đặt ra là: mô hình này vận hành ra sao trong môi trường giáo xứ Việt Nam – nơi đức tin sống động nhưng cơ cấu giáo xứ nhiều nơi vẫn mang tính tập quyền, phụ thuộc nhiều vào cá nhân cha sở?​

---

Hiệp hành: Đâu chỉ là khái niệm thần học​

Thượng Hội đồng Giám mục về Hiệp hành – được triệu tập bởi Đức Giáo hoàng Phanxicô từ năm 2021 đến 2024 – đã xác định hiệp hành (synodality) không chỉ là một chủ đề mục vụ mà là “con đường mà Thiên Chúa mong muốn cho Giáo hội trong thiên niên kỷ thứ ba” (x. Tài liệu Kết thúc Giai đoạn Thế giới của Thượng Hội đồng Giám mục, 2023).

Khái niệm này đặt nền trên ba trụ cột: hiệp thông, tham gia và sứ vụ (Communion, Participation, Mission). Theo Tông huấn Evangelii Gaudium (2013), Đức Phanxicô khẳng định: “Mọi người đã chịu phép rửa đều có vai trò tích cực trong đời sống Giáo hội, không ai bị loại trừ.” (#120)

Tuy nhiên, khi áp dụng vào thực tiễn giáo xứ Việt Nam – vốn chịu ảnh hưởng văn hóa Á Đông, trọng quyền uy và sự tôn kính – mô hình này gặp không ít thách thức.
​

Văn hóa Việt Nam: Cơ hội hay giới hạn?​

Một đặc điểm nổi bật của xã hội Việt Nam là truyền thống “trên bảo dưới nghe”, cùng với tâm lý e dè khi nêu ý kiến trái chiều. Trong môi trường giáo xứ, điều này thường dẫn đến sự lệ thuộc quá mức vào linh mục chánh xứ, làm lu mờ vai trò tham gia của giáo dân – đặc biệt là phụ nữ, người trẻ hay các thành phần thiểu số.

Nhiều giáo dân chia sẻ: "Chúng tôi quý trọng cha sở, nhưng đôi khi cũng mong được lắng nghe nhiều hơn về nhu cầu cụ thể của cộng đoàn – chẳng hạn trong việc giáo dục đức tin cho giới trẻ hay hỗ trợ người di dân.”

Hiệp hành cần được giáo dục lại từ đầu như một ‘lối sống’ chứ không chỉ là cuộc họp có mặt giáo dân.

Cần thay đổi từ chính nội tại cơ cấu giáo xứ​

Việc tổ chức các hội đồng mục vụ giáo xứ theo đúng quy định của Giáo luật (điều 536) vẫn chưa đồng đều giữa các giáo phận tại Việt Nam. Tại nhiều nơi, hội đồng mục vụ mang tính hình thức, chỉ được tham khảo chứ không thực sự đóng vai trò hoạch định hay giám sát mục vụ.

Trong Tài liệu Làm việc của Thượng Hội đồng Giám mục (Instrumentum Laboris, 2023), Giáo hội toàn cầu nhấn mạnh vai trò thiết yếu của các cơ cấu đại diện nhằm thể chế hóa sự tham gia của mọi thành phần dân Chúa.

Tại Việt Nam, một số giáo phận đã bắt đầu đổi mới. Đã có những giáo xứ tổ chức các khóa huấn luyện cho hội đồng mục vụ giáo xứ theo tinh thần hiệp hành, đồng thời triển khai khảo sát ý kiến giáo dân rộng rãi trước các kế hoạch mục vụ cấp giáo phận. Dù còn nhiều khó khăn, đây là những tín hiệu tích cực.

Điều quan trọng không kém là sự hoán cải tâm thức nơi cả hàng giáo sĩ lẫn giáo dân. Tài liệu cuối cùng của Thượng Hội đồng 2023 nêu rõ: “Sự hiệp hành đòi hỏi can đảm dấn thân trong lắng nghe lẫn nhau, trong tinh thần phân định và chấp nhận sự bất toàn của nhau.”

Hiệp hành không phải là dân chủ kiểu thế tục, nhưng là đồng hành trong Chúa Thánh Thần – điều này cần bắt đầu từ việc lắng nghe, học hỏi và cùng nhau đi tới.

Từ lý thuyết đến hiện thực​

Việc hiện thực hóa hiệp hành tại các giáo xứ Việt Nam không phải là điều bất khả thi. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở các cuộc họp mang danh “hiệp hành” mà thiếu sự tham gia thực chất, mô hình này sẽ chỉ là một “lý thuyết đẹp”.

Chìa khóa nằm ở ba điều: (1) đào tạo kỹ năng lắng nghe và phân định cho cả linh mục lẫn giáo dân, (2) thiết lập cơ chế phản hồi rõ ràng và công khai trong đời sống giáo xứ, và (3) phát triển lối sống cộng đoàn, thay cho não trạng giáo sĩ trị.

Tóm lại, với nền văn hóa giàu tính cộng đoàn như Việt Nam, nếu được đào tạo và thực hành đúng mức, hiệp hành có thể trở thành con đường đổi mới thực sự cho các giáo xứ hôm nay – từ nơi sinh hoạt đạo đức đơn thuần thành môi trường của sự phân định, chia sẻ và đồng trách nhiệm trong Đức Kitô.​

---

• Ảnh trong bài: Truyền thông Thái Hà