Ngụy giáo hoàng trong lịch sử Giáo hội Công giáo

con sóng nhỏ · Hôm nay lúc 10:26 AM

Trong suốt chiều dài hơn hai thiên niên kỷ, Giáo hội Công giáo đã trải qua không ít thời kỳ hỗn loạn. Một trong những dấu ấn gây tranh cãi và khó xử nhất chính là sự xuất hiện của những người được gọi là ngụy giáo hoàng – antipope. Đó là những người xưng mình là giáo hoàng, hoặc được một phe nhóm bầu chọn làm giáo hoàng, nhưng không được toàn thể Giáo hội công nhận là người kế vị hợp pháp của Thánh Phêrô.

Hình minh họa Công đồng Constance năm 1414. Nguồn: Inspired Pencil

Ngụy giáo hoàng là ai?

Theo định nghĩa phổ biến trong lịch sử Giáo hội, ngụy giáo hoàng (antipope) là một người tuyên bố hoặc được một phe nhóm bầu làm giáo hoàng, trong khi đã có một giáo hoàng hợp pháp đang tại vị hoặc đã được bầu hợp thức.
Một số ngụy giáo hoàng từng có nhiều người ủng hộ, thậm chí được công nhận bởi các vương quốc lớn, nhưng về sau đều bị Giáo hội xác định là bất hợp pháp, không có tính kế vị tông truyền hợp lệ.

Vì sao lại có ngụy giáo hoàng?

Nguyên nhân thường bắt nguồn từ những xung đột chính trị – giáo quyền, hoặc từ chia rẽ nội bộ trong Giáo hội:

Một số bị thế lực thế tục (vua, hoàng đế) can thiệp, dựng lên để kiểm soát Tòa Thánh.
Một số xuất hiện do chia rẽ trong Hồng y đoàn, khi hai nhóm bầu hai ứng viên khác nhau.
Một số phát sinh từ nỗ lực “giải quyết khủng hoảng” nhưng lại gây rối thêm, như trong Công đồng Pisa (1409).
Những trường hợp sau này là nhóm ly khai nhỏ tự xưng "giáo hoàng".

Có bao nhiêu ngụy giáo hoàng trong lịch sử?

Không có con số thống kê chính xác, các sử gia và tài liệu Công giáo thường ghi nhận có khoảng 30-40 ngụy giáo hoàng từ thế kỷ thứ 3 đến thế kỷ 15. Trong đó, nổi bật nhất là thời kỳ Ly giáo Tây phương (1378–1417), khi hai rồi ba người cùng lúc tuyên bố là giáo hoàng. Sau Công đồng Constance (1414–1418), sự hiệp nhất được phục hồi và hiện tượng ngụy giáo hoàng dần chấm dứt trong dòng chính thống.

Một số ngụy giáo hoàng đáng chú ý

Hippolytus (217–235) – Ngụy giáo hoàng đầu tiên trong lịch sử. Đối lập với Giáo hoàng Callixtus I. Điều đặc biệt: ông hòa giải với Giáo hội và được phong thánh, trở thành ngụy giáo hoàng duy nhất được tôn kính là thánh.
Felix II (355–365) – Được hoàng đế ngoại giáo nâng đỡ khi Giáo hoàng Liberius bị đày. Sau này bị coi là bất hợp pháp.
Clement VII (1378–1394) và Benedict XIII (1394–1423) – Hai ngụy giáo hoàng lớn trong giai đoạn Giáo hoàng cư ngụ tại Avignon thời kỳ Ly giáo Tây phương.
Ngụy giáo hoàng Gioan XXIII (1410–1415) – Được Công đồng Pisa bầu lên để chấm dứt tình trạng chia rẽ, nhưng cuối cùng lại trở thành người thứ ba xưng là giáo hoàng cùng lúc, và bị Công đồng Constance phế truất.

Tranh “Đức Giáo hoàng Grêgôriô XI trở về Rôma từ Avignon” của Giorgio Vasari. Nguồn: Wikimedia Commons.

Tên hiệu trùng nhau: Khi thật – khi giả

Trong lịch sử, có những trường hợp giáo hoàng hợp pháp và ngụy giáo hoàng mang cùng một tên hiệu, dễ gây nhầm lẫn nếu không phân biệt rõ.

Gioan XXIII (1410–1415) là một ngụy giáo hoàng, bị Công đồng Constance phế truất.
Đến năm 1958, khi Angelo Giuseppe Roncalli được bầu, ngài cố ý chọn lại hiệu “Gioan XXIII” để khẳng định mình là người đầu tiên hợp pháp dùng tên này.
Benedict XIII (1394–1423) là ngụy giáo hoàng thuộc phe Avignon trong thời kỳ Ly giáo Tây phương.
Sau này, năm 1724, một giáo hoàng hợp pháp khác cũng lấy hiệu “Benedict XIII” (Pietro Orsini), nhưng vẫn được tính là thứ 13 hợp pháp, bỏ qua ngụy giáo hoàng Pedro de Luna trong chuỗi số.

Những trường hợp này cho thấy dù tên hiệu trùng nhau, Giáo hội chỉ tính những vị hợp pháp vào danh sách chính thức, còn các ngụy giáo hoàng bị loại khỏi chuỗi kế vị.

Tên hiệu vẫn tiếp tục bị ảnh hưởng

Trường hợp ngụy giáo hoàng Bênêdictô X là một ví dụ. Sau khi bị loại khỏi danh sách hợp pháp, các giáo hoàng mang tên Bênêdictô vẫn tiếp tục đếm hiệu tôn như thể ông là thật. Do đó, dù có “Bênêdictô XVI”, thực ra chỉ có 15 vị giáo hoàng hợp pháp mang tên này.

Tương tự, không có giáo hoàng nào mang tên “Gioan XX”. Khi Gioan XXI được bầu năm 1276, ngài tưởng đã có 20 vị trước đó nên tự nhận hiệu XXI. Sự nhầm lẫn này khiến hiệu Gioan XX bị bỏ trống mãi mãi.

Ngụy giáo hoàng thời hiện đại?

Ngày nay, hiện tượng “giáo hoàng giả” hầu như không còn xuất hiện trong nội bộ Giáo hội. Tuy nhiên, vẫn có những nhóm ly khai nhỏ, đặc biệt là các nhóm sedevacantist (cho rằng ghế Tòa Thánh đang bỏ trống), tự tấn phong “giáo hoàng” riêng. Những nhóm này không được Giáo hội công nhận và không có tính kế vị hợp pháp.

Kết luận

Ngụy giáo hoàng là một phần phức tạp và nhạy cảm trong lịch sử Giáo hội. Dù đôi khi họ xuất hiện với thiện chí hoặc được nhiều người ủng hộ, nhưng tính hợp pháp trong bầu chọn, sự hiệp nhất với toàn thể Giáo hội và tính kế vị tông truyền là những yếu tố quyết định đâu là một vị giáo hoàng thật sự.
Việc hiểu rõ về các ngụy giáo hoàng giúp ta nhận ra giá trị của sự hiệp nhất mà Giáo hội đã gìn giữ và trả giá suốt nhiều thế kỷ.