Đức Phanxicô và nền Thần Học Giải Phóng

Lawrence Ngô Duy Nhân · 8/4/24

Trong mật nghị bầu giáo hoàng năm 2013 thay thế Cố GH Biển Đức về hưu, trước khi được bầu lên ngôi, Hồng Y Jorge Mario Bergoglio được một nhóm các hồng y đến gặp và ‘thẩm vấn’ ngài với những câu hỏi sâu rộng về thần học giải phóng và hậu quả chính trị của nó.

phailamgi_Đức Phanxicô và nền Thần Học Giải Phóng_cv1.jpg

Ảnh: ncronline.org

Đức Phanxicô lúc đó chưa biết ngài đang là một ứng viên sáng giá cho chức tân giáo hoàng, nhưng ngài bắt đầu nhận ra được bức tranh hoàn chỉnh bằng cách ghép từng phần của cuộc vận động bầu ngài, khi ngài được hỏi về thần học giải phóng - một hướng tiếp cận thần học phát xuất từ châu Mỹ Latinh mục đích là có được một ‘chọn lựa tốt hơn cho người nghèo’ và tìm kiếm giải pháp giải phóng con người khỏi bất công và tội lỗi.

Lúc còn là Tổng Giám Mục giáo phận Buenos Aires, Thủ đô Argentina, Hồng Y Bergoglio cũng theo đuổi phương hướng chọn lựa tốt hơn cho người nghèo được thần học giải phóng cổ võ. Ngài thường quan tâm đến những khu nghèo khổ nhất trong thủ đô và sai các linh mục đến mục vụ (xin xem bài Cha Pepe, vị Linh Mục khu Ổ Chuột,) nhưng ngài đã chỉ trích sự phụ thuộc của thần học giải phóng vào sự diễn dịch bậc cao của chủ nghĩa Mác.

Có rất nhiều kẻ chống đối Đức Phanxicô đã dán cho Ngài nhãn hiệu “chủ nghĩa Mác xít mềm’ (Xin xem bài ‘nhất tiễn song điêu’)

Nhưng.họ.đã.lầm

Theo quyển sách Catholic Discordance, Công Giáo Lỗi Nhịp, vào năm 1975, khi ngài còn là bề trên trẻ tuổi tỉnh dòng Tên Argentina, ngài đã phải đối phó với một tình thế tiến thoái lưỡng nan: giáo hội công giáo Argentina lúc đó được chia thành hai phe cực đoan, một bên là cánh tả ủng hộ đi làm ‘cách mạng’, còn cánh hữu ủng hộ chính phủ độc tài quân sự.

Giữa hai chiều hướng đó, Ngài cần phải chọn con đường đi.

Kim chỉ nam của Ngài lúc đó chính là tông thư Evangelii Nuntiandi - Rao Giảng Tin Mừng - của Thánh Giáo Hoàng Phaolô VI, mà sau này được trích dẫn rất nhiều trong những bài viết của Ngài.

Tông thư này nói về sự tổng hợp cân bằng giữa hai thái cực; giữa rao giảng tin mừng và phát triển nhân sinh; giữa đức tin và công lý và một phần quan trọng khác là lòng sùng kính bình dân. Chính ba ý hướng chủ đạo này đã hướng dẫn Đức Phanxicô trong những tình thế khó khăn.

Vào cuối năm 1974 và đầu năm 1975 khi Dòng Tên họp Tổng Công Nghị toàn dòng ở Rôma. Vào ngày khai mạc, giữa lúc dầu sôi lửa bỏng ở Argentina, Đức Phaolô VI lại không nói về người nghèo hay bất công xã hội, nhưng Ngài lại nói về kỷ luật và giáo lý. Ngài nói

“Nguyên gốc của thánh I-Nhã nằm ở, dường như với chúng ta, là có trực giác để có những lúc đòi hỏi con người luôn hoàn toàn sẵn sàng, có khả năng tự tách rời mọi sự và theo đuổi bất cứ nhiệm vụ nào mà giáo hoàng trao phó và tuyên xưng trong quan điểm của mình chỉ phục vụ mục đích tốt lành của Giáo Hội”

Đức Phanxicô phân tích:
“Việc tu sĩ Dòng Tên phải sẵn sàng đặt mình trong một tình trạng căng thẳng đến đau đớn: tu sĩ phải sẵn sàng dứt bỏ đi đến bất cứ nơi đâu, và cùng một lúc, phải đặt mình vào nơi chốn mới tự mình hội nhập văn hóa như thể chỉ đơn độc một mình. Điều này ‘tạo nên căng thẳng’ đến tổn thương, đó chính là thập giá mà Hội Dòng tiên khởi muốn tăng sức cho muôn dân trong sự hiệp nhất của Giáo Hội”

Đặc biệt trong bầu khí của thập niên 1970 và 1980, sự phân cực giữa đức tin và đấu tranh cho công lý, giữa rao giảng tin mừng và phát triển nhân sinh, được nhiều người giải quyết bằng cách chỉ chọn lựa một cực và bỏ cực kia. Việc theo đuổi đấu tranh chống lại bất công xã hội dường như chiếm ưu thế và là chủ đạo của nền thần học lúc đó. (Nhưng) kết quả là nền thần học đã trở thành một nền thần học chính trị, một nền thần học đưa ra nhằm để chúc lành cho các thể chế chính trị lúc đó mà thôi.

Và vào năm 1978, khi nói chuyện với tỉnh dòng, Bergoglio đã chọn hướng đi dứt khoát theo tinh thần của tông thư Evangelii Nuntiandi.

“Trong Tông Thư này, GH Phaolô VI đã minh định rõ ràng không thể nào rao giảng Tin Mừng mà lại không quan tâm đến việc giải phóng con người khỏi ‘những tình trạng bất công cụ thể.’ Nhưng ngài cũng cảnh báo về việc sứ vụ của Giáo Hội bị giảm thiếu xuống chỉ còn là ‘một dự án trần tục,’ lúc đó Giáo Hội dễ bị thao túng bởi những hệ thống ý thức hệ và đảng phái chính trị”
—
Điều này có lẽ đã xảy ra đối với Công Giáo Hoa Kỳ nhất là về vấn đề phò sinh. Cố Hồng Y Bernardin, ở TGP Chicago đã cảnh báo về sự phận cực và chia rẽ người Công Giáo khi đặt quá nặng vấn đề chống phá thai mà bỏ quên đi những lĩnh vực phò sinh và bất công xã hội khác. Điều này cũng lý giải tại sao có sự chống đối Đức Phanxicô mãnh liệt từ Hoa Kỳ.

Tài liệu tham khảo: