Phân biệt rõ tính “hợp lệ” và “hợp pháp” trong việc cử hành bí tích

[nannerl]

Trong phụng vụ và kỷ luật của Giáo hội Công giáo, hai khái niệm “hợp lệ” (valid) và “hợp pháp” hay “hợp luật” (licit) là những nguyên tắc nền tảng để xác định giá trị thần học và tính hợp thức của một hành vi liên quan đến bí tích. Việc phân định rạch ròi giữa hai khái niệm này có ý nghĩa quyết định đối với ân sủng mà người tín hữu lãnh nhận và trật tự nội tại của Hội Thánh.​

---

TGM Giuse Nguyễn Năng đặt tay truyền chức Linh mục TGP Sài Gòn. Ảnh: TGP Sài Gòn​

Theo khoản 124 §1 của Bộ Giáo luật 1983, “một hành vi luật định được coi là thành sự nếu các yếu tố cấu thành cốt yếu được thực hiện đúng.” Như vậy, một hành vi “hợp lệ” là hành vi có hiệu quả thiêng liêng thực sự – nghĩa là bí tích được thành sự và ân sủng Thiên Chúa thật sự được ban xuống cho người lãnh nhận.

Ví dụ, một linh mục, dù đang bị hình phạt tạm thời như “treo chén” (suspension), nếu vẫn cử hành Thánh lễ với đầy đủ hình thức hợp quy – gồm ý hướng đúng, sử dụng bánh và rượu hợp lệ, và đọc lời truyền phép chính xác – thì Thánh lễ vẫn được xem là “hợp lệ”, tức là thành sự, dù hành vi này vi phạm kỷ luật phụng vụ và bị xem là “không hợp pháp.”

Tương tự, một cặp đôi Công giáo kết hôn trước mặt linh mục có thẩm quyền và hai chứng nhân, không có trở ngại nào, thì bí tích Hôn phối được xem là thành sự – tức là hợp lệ – và được công nhận là một hành vi ban ân sủng.

Trong khi đó, “hợp pháp” – hay “hợp luật” – ám chỉ việc một hành vi được cử hành đúng theo luật Giáo hội, đúng quy định phụng vụ và với sự cho phép của thẩm quyền hợp pháp. Một hành vi có thể hợp pháp nhưng chưa chắc hợp lệ nếu thiếu yếu tố bản chất để hình thành bí tích.

Ví dụ, trường hợp một linh mục không có năng quyền giải tội trong một giáo phận, nhưng vẫn ban bí tích hòa giải cho một hối nhân ngoài trường hợp nguy tử. Dù cử hành đúng hình thức, việc giải tội này không thành sự – tức là không hợp lệ – và đồng thời cũng trái luật – tức là không hợp pháp.

Ảnh: Unsplash​

Giáo luật các khoản 1384 đến 1389 quy định rõ hình phạt dành cho những ai cử hành các bí tích cách trái phép, như phong chức hoặc giải tội không có thẩm quyền. Những trường hợp như vậy thường dẫn đến việc bí tích vẫn thành sự (valid) nhưng trái luật (illicit), hoặc trong những tình huống nghiêm trọng hơn, vừa vô hiệu vừa bất hợp pháp.

Dữ liệu mục vụ cho thấy, sự khác biệt giữa “hợp lệ” và “hợp pháp” còn ảnh hưởng thực tế đến đời sống đức tin của cộng đoàn.

Một Thánh lễ do linh mục bị cấm tác vụ cử hành có thể vẫn mang lại ân sủng cho giáo dân, nhưng lại làm suy yếu tính hiệp thông và kỷ luật nội tại của Hội Thánh. Trong khi đó, một hành vi chỉ tuân theo hình thức phụng vụ nhưng lại thiếu yếu tố bản chất – như người không có chức thánh “dâng lễ” – thì hoàn toàn vô hiệu.

Theo Hiến chế Sacrosanctum Concilium về phụng vụ thánh, số 22, “không ai, dù là linh mục, được phép tự ý thêm bớt hay thay đổi điều gì trong phụng vụ.” Từ nền tảng này, Giáo hội khẳng định rằng, một bí tích chỉ thể hiện trọn vẹn giá trị cứu độ khi vừa hợp lệ vừa hợp pháp – nghĩa là vừa thành sự vừa đúng luật. Việc hiểu sai hoặc xem nhẹ một trong hai khía cạnh này dễ dẫn đến tình trạng vô hiệu bí tích hoặc vi phạm kỷ luật nghiêm trọng.

Ảnh: Canva​

Trên bình diện mục vụ, Giáo hội Công giáo luôn cố gắng bảo đảm rằng các bí tích được cử hành đúng đắn, vừa vì phần rỗi linh hồn các tín hữu, vừa để duy trì phẩm giá của phụng vụ và sự hiệp nhất nội tại của Hội Thánh toàn cầu.

Trong thực hành, Giáo hội thường ưu tiên cứu rỗi linh hồn và bảo vệ hiệu quả của ân sủng – điều thể hiện qua việc công nhận một số bí tích được cử hành trái luật nhưng vẫn thành sự. Tuy nhiên, các hành vi như vậy không được khuyến khích, và người thi hành có thể phải chịu các hình phạt giáo luật tùy mức độ vi phạm.​