"Chúa và Đức Mẹ đã vào Nam": Đâu là lý do người Công giáo ồ ạt di cư vào Nam năm 1954?

[giolanh]

Nhân kỷ niệm 70 năm Hiệp định Genève được ký kết (21/7/1954-21/7/2024), một sự kiện lịch sử được xem là quan trọng bậc nhất trong lịch sử Việt Nam hiện đại, bên cạnh những hoạt động kỷ niệm rầm rộ, nhiều vấn đề lịch sử gây tranh cãi lại được cư dân mạng xã hội đào xới lại, trong đó có sự kiện "người Công giáo ồ ạt vào Nam."​

---

Trên đường Di cư vào Nam. Ảnh chụp tại Đà Nẵng năm 1954: Phailamgi.com​

Chúa và Đức Mẹ đã vào Nam…​

Cho đến hiện nay, vì nhiều lý do khác nhau, kể cả do thiếu hiểu biết lịch sử và bị dẫn dắt bởi truyền thông chính thống, nhiều người vẫn nghĩ rằng người Công giáo ồ ạt di cư vào miền Nam là do bị dụ dỗ; nhất là do bị hàng giáo sĩ tuyên truyền "Chúa đã vào Nam!"

Thực ra, đây chỉ là câu chuyện "người ta bịa ra" để tuyên truyền nhằm chế giễu những người đi Nam và nhằm hợp pháp hóa việc chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngăn chặn những người Công giáo đi Nam hàng loạt, một hành vi trực tiếp vi phạm Hiệp định Genève.

Chuyện "Chúa hay Đức Mẹ bảo đi Nam" đã được Đức Cha Phaolô Lê Đắc Trọng, Nguyên Giám mục Phụ Tá Tổng Giáo phận Hà Nội, một chứng nhân của lịch sử, kể lại trong "Những câu chuyện về một thời".

Theo ngài, "để chống lại cha Tần, Giám quản Địa phận Thanh Hóa, người ta truyền cho nhau rằng: ở Thanh Hóa, cha Phạm Tần có một cái hòm, gõ lên trên và hỏi "đi đâu", thì lập tức có tiếng trong đó phán ra: "Đi Nam!" Rồi Việt Minh giải thích: "Làm gì có tiếng Đức Mẹ bảo đi Nam! Đó chỉ là mưu chước bịp bợm của ông Tần. Ông để một đứa trẻ con đã được dạy từ trước ở trong cái hòm, hễ ai hỏi thì cứ nói đi Nam. Tiếng đó ở trong hòm kín nói ra, để có vẻ bí mật, thần thiêng, khiến dễ lừa bịp mọi người. (Phaolô Lê Đắc Trọng, Những Câu chuyện về Một thời, Toàn tập (Lưu hành Nội bộ", tr. 305)

Những người Công giáo Bắc Di cư năm 1954. Ảnh: chuyenxua.vn​

Lý do người Bắc di cư​

Theo Đức cha Phaolô Lê Đắc Trọng, "chẳng ai đi nghe những lời dụ dỗ nào đó để mà bỏ tất cả nhà cửa, ruộng vườn, làng xóm, lũy tre xanh, có khi cả người thân, để đi đến một nơi tương lai mù mịt" (Ibid).

Trong thực tế, một số người ra đi vì "lo lắng về điều kiện kinh tế của miền Bắc, nhất là sau nạn đói năm 1944-1945, nhiều người khác lại sợ chính sách kinh tế của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đặc biệt là việc chia lại ruộng đất, sẽ làm cho tình hình kinh tế xấu thêm. Một số khác lại coi những con tầu của Mỹ đơn giản là cơ hội di chuyển đến một vùng đất mới nơi mà điều kiện kinh tế thuận lợi đã từ lâu hấp dẫn người dân Bắc Việt, người theo Công giáo hay không. Trong đoàn người di cư, còn có những người nghĩ rằng ông Ngô Đình Diệm là người tốt nhất cho những quan tâm chính trị của họ." (Charles Keith, Công Giáo Việt Nam – Từ Đế chế đến Quốc gia, Phạm Nguyên Trường dịch, Người Việt Books, 2016, 642.)

Đó là chưa kể, trong đoàn người di cư, cũng không ít những cán bộ Việt Minh cốt cán, những điệp viên vào Nam nằm vùng chuẩn bị cho một chiến dịch thôn tính miền Nam lâu dài.

Riêng đối với người Công giáo, "như một lời tuyên xưng đức tin, họ chấp nhận bỏ tất cả: nhà cửa ruộng vườn, mồ mả ông bà tổ tiên, tất cả tài sản, chỉ với hy vọng được tự do sống đạo," bởi sau nhiều năm kinh nghiệm sống trong vùng đất do Việt Minh kiểm soát, "họ phải vội vã tự tìm đường giải thoát. Với họ, đức tin quý hơn mọi giá trị vật chất trên đời." (Gérard Gagnon et Alexis Trépanier, 50 ans au Viet Nam, Vol IX. A. Vie à Hà Nội (1946-1956), 132)

Edward Lansdale, nhân viên phụ trách bộ phận chiến tranh tâm lý của CIA ở miền Bắc cho rằng: "Người ta không nhổ bật gốc rễ và tái định cư đến chỗ khác chỉ vì những câu khẩu hiệu. Họ thực sự sợ những chuyện có thể xảy ra với mình và lo âu của họ đủ mạnh để có thể thắng sự gắn bó với đất đai, nhà cửa và mồ mả tổ tiên. Cho nên sáng kiến di cư là của họ và chúng tôi chỉ làm cho việc vận tải trở nên khả thi mà thôi" (Peter Hansen, Bac Di Cu: Chatholic from the North of VietNam and their Role in the Southern Republic, 1954-1959, Journal of Vietnamese Studies 4, no.3 (Fall 2009), 183).

Bộ trưởng Bộ Quân đội Pháp Sébastien Lecornu tham dự lễ kỷ niệm chiến thắng Điện Biên Phủ, ngày 7/5/2024. Ảnh: TTXVN​

Nên khép lại quá khứ​

Nhân dịp kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, ngày 7/5/2024, lần đầu tiên chính quyền Việt Nam mời Pháp tham dự lễ kỷ niệm sự kiện này, với mong muốn hai bên "khép lại quá khứ, hướng tới tương lai".

Về phần mình, không lẽ nào, người Việt trong nước tiếp tục chia rẽ vì một câu chuyện không xác thực, một câu chuyện có mục đích tuyên truyền nhằm phục vụ chiến tranh của bên thắng cuộc?​